رسم «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» در مناطق ترک‌نشین استان همدان به اجرا درمی‌آید که در این آیین «طشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود و فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.
آیین‌های ماه محرم و شیوه خاص عزاداری مردم همدان به رسم «سقایی» با قدمتی بیش از ۱۴۰ سال در کنار رسوم دیگر عاملی برای جذب گردشگر خارجی است که نباید از آن غافل شد.
به گزارش مهر، مراسم سوگواری ایام محرم و به‌خصوص مراسم روز تاسوعا، عاشورا و سومین روز شهادت سرور و سالار شهیدان همه‌ساله در همدان با شور خاصی برگزار می‌شود.
بعد از مراسم طشت گذاری در برخی مناطق این استان ازجمله رزن و دمق که از روز ۲۷ ذی‌الحجه به مدت سه روز برگزار می‌شود از اول محرم شاهد برگزاری عزاداری سالار شهیدان در گوشه و کنار شهر می‌شویم.
رسم «طشت گردانی» در مناطق ترک‌نشین استان همدان به اجرا درمی‌آید
رسم «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» در مناطق ترک‌نشین استان همدان به اجرا درمی‌آید که در این آیین «طشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود و فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.
مراسم طشت گذاری از ۲۷ ذی‌حجه شروع می‌شود و در روز ۳۰ ماه ذی‌حجه به پایان می‌رسد؛ طشت‌هایی که در این مراسم مورداستفاده قرار می‌گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است و بعد از عزاداری، ریش‌سفیدان طشت‌ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند؛ حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آن‌ها دسته سینه‌زنی راه‌اندازی می‌کنند و پس‌ازآن، ریش‌سفیدان با دور زدن مسجد، طشت‌ها را در جای مخصوص خود قرار می‌دهند و آنگاه طشت‌ها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می‌کنند.
پس از این مراسم و با ورود به ماه محرم گروه‌های بسیاری از عاشقان اهل‌بیت (ع) در نقاط مختلف استان همدان با برپایی آیین‌های عزاداری نوحه‌سرایی سینه‌زنی و آیین سقایی و شبیه‌خوانی، تعزیه و نمایش‌های مذهبی فجایع خون‌بار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند.
عزاداران در قالب دسته‌ها سینه‌زنی و زنجیرزنی در محله خود به گردش پرداخته و عزاداری می‌کنند
در چند روز اول این دهه هر شب مراسم سینه‌زنی، زنجیرزنی، نوحه‌خوانی، سخنرانی درباره مصائب کربلا در مساجد و حسینیه‌ها شکل می‌گیرد و از روز هفتم به بعد عزاداران در قالب دسته‌ها سینه‌زنی و زنجیرزنی در محله خود به گردش پرداخته و عزاداری می‌کنند.
مراسم عزاداری در ایام محرم در استان همدان با برگزاری آیین سقایی و برپایی تعزیه‌های باشکوه از سایر استان‌ها متمایز می‌شود چراکه این آیین و به‌خصوص سقایی مختص همدان است و حتی به ثبت ملی نیز رسیده است.
آیین «سقایی» به‌عنوان یکی از کهن‌ترین رسوم عزاداری در ایران هنوز هم در تاسوعا و عاشورای حسینی پابرجاست آیین «سقایی» به‌عنوان یکی از کهن‌ترین رسوم عزاداری در ایران هنوز هم در تاسوعا و عاشورای حسینی پابرجاست به‌طوری‌که در برگزاری آن مردان سیاه‌پوش و جام به دست پای‌برهنه و با چشمی گریان و گل‌اندود با ذکری حزین به عزاداری در خیابان می‌پردازند.
این آیین در اجرای ماده ۱۲ کنوانسیون بین‌المللی حفظ میراث فرهنگی ناملموس و قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون فوق مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی و مواد ۲ و ۳ آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور مصوب مورخ ۶/۱۱/۸۷ هیئت‌وزیران و بنا به تأیید شورای سیاست‌گذاری ثبت میراث فرهنگی کشور با موضوع فرهنگی ناملموس، به شماره ۲۵۳ در تاریخ ۲۸/۸/۱۳۹۰ در فهرست عادی میراث ناملموس ثبت‌شده است.
بر اساس بررسی‌ها اولین هیئت سقاهای همدانی به همت مرحوم سید احمد روح‌بخش در سال ۱۲۷۷ در همدان تأسیس شد و سپس مرحوم سید احمد روح‌بخش با کمک مرحوم کربلایی ابوالقاسم سقا، هیئت سقایی عباسیه جولان را که اولین هیئت سقایی در همدان است پایه‌گذاری کردند.
سقایان خود را در شیوه سقایی پیرو و مرید عباس بن علی(ع)، علمدار حسین بن علی(ع) و سقای دشت کربلا می‌دانند که در روز عاشورا آوردن آب برای حرم امام حسین(ع) و یارانش بر عهده او گذاشته‌شده بود.
سقایان علم و کتل هم نمی‌کشند و تنها چند پرچم بزرگ در جلوی دسته عزاداری به دست می‌گیرند چراکه پیشکسوتان سقا، علم کشی را تقبیح می‌کنند و برای آن کراهت قائل‌اند
سقایان مکان هیئت خود را به احترام اربابشان عباسیه نامیده و آن را خانه عباس می‌شمارند
سقایان مکان هیئت خود را به احترام اربابشان عباسیه نامیده و آن را خانه عباس می‌شمارند و هیئت هنگام راه افتادن دسته عزاداریشان در طلایه گروه پرچمی را به حرکت درمی‌آورند که بر آن نام ابوالفضل(ع) نقش بسته است.
بر روی پرچم قدیمی جلودار هیئت سقاهای همدان نیز اشعاری با مضمون فداکاری عباس بن علی(ع) برای رساندن آب به تشنگان حرم اهل‌بیت باوجود تشنگی خود، نوشته‌شده است.
شب و روز تاسوعا که به یاد و نام عباس است روضه ابوالفضل می‌خوانند و منحصراً به مرثیه‌خوانی برای او می‌پردازند و کرامات، دلاوری‌ها و خصوصیات او را نقل می‌کنند.
سقایان در شب عاشورا نیز به حسینیه همدانی‌ها (خانه حسین) می‌روند و ذکر سقایی می‌گیرند؛ در این مراسم ویژه، سقایان درحالی‌که ذکر سقایی می‌گویند چند بار دور می‌زنند و در پایان، مداح عباسیه به‌رسم آن‌که سقاها مهمانند، تنها چند بیتی نوحه می‌خواند و مراسم به پایان می‌رسد.
سقایان اهل سینه و زنجیر زدن نیستند و از آن کراهت می‌جویند و به‌عوض به لحنی حزین و عمدتاً در دستگاه شور و آوازهای دشتی و افشاری و دستگاه همایون مرثیه‌های خود را همخوانی می‌کنند که به این نوع مرثیه‌سرایی، گرفتن ذکر سقایی می‌گویند.
سقایان علم و کتل نمی‌کشند و تنها چند پرچم بزرگ در جلوی دسته عزاداری به دست می‌گیرند
سقایان علم و کتل هم نمی‌کشند و تنها چند پرچم بزرگ در جلوی دسته عزاداری به دست می‌گیرند، چون پیشکسوتان سقا، علم کشی را تقبیح می‌کنند و برای آن کراهت قائل‌اند.
سقایان از معدود دسته‌های عزا هستند که هنوز لباس آیینی به تن می‌کنند و هرگز بدون لباس ویژه خود ذکر نمی‌کنند و وارد دسته نمی‌شوند.
لباس سقایی در اصل ۷۵ نوع بوده که باگذشت زمان تعدادی از آن حذف‌شده و امروز تنها شامل پیراهن بلندی که تا زیر زانو می‌آید و برخی به‌غلط آن را لباده عربی می‌شمارند، سرپوشی که برای مردان جوان لچک است و برای پیران، دستاری کوچک به‌قدر ۵ ـ ۴ دور که به سر بپیچد، شالی بلند که به گردن می‌آویزند، نَطع که روپوشی است چرمی بر شانه راست مایل به چپ می‌اندازند و کشکولی که پیران و بزرگان سقا در دست می‌گیرند و آنان که جوان‌ترند جامی برنجی یا مسی به دست می‌گیرند، است.
جالب اینکه پوشیدن این لباس‌ها نیز برای خود آیین واجبی دارد به‌طوری‌که پیش از پوشیدن رخت، شور و هنگامه‌ای بر پا می‌شود و ابتدا وضو گرفته، بسم‌الله می‌گویند و صلوات می‌فرستند و سپس پیراهن می‌پوشند، لچک می‌بندند و شال را چند دور بر گردن می‌پیچند. آنگاه بندی را که نطع بر دوش با آن برجا می‌ماند، بوسیده، نیت می‌کنند و مراد می‌خواهند و روی دوش می‌اندازند؛ رخت سقایی بدون نطع اعتباری ندارد و بدون وضو هرگز به آن دست نمی‌زنند و بر دوش نمی‌آویزند.
از ظهر عاشورا و در روز سوم، هفتم و اربعین دیگر نه نطع می‌پوشند و نه کشکول و جام به دست می‌گیرند، زیرا که عباس بن علی(ع) شهید شده و نطع و کشکول و جام که نشان و نماد اصلی سقایی است به احترام و عزای سقای کربلا برچیده شده و کنار می‌رود.
مسئول هیئت زینبیه همدان که آئین سقایی در آن برگزار می‌شود و قدمت دیرینه دارد بابیان اینکه اجداد و پدرش تمام عمر خود را صرف این هیئت کرده‌اند، اظهار داشت: سقایی یکی از آئین‌های بسیار کهن شهر همدان است که در چندین هیئت همدان ازجمله هیئت زینبیه این شهر برگزار می‌شود.
هیئت زینبیه همدان آئین سقایی را برپا می‌دارد
علی‌اصغر افلاکیان با اشاره به اینکه هیئت زینبیه همدان آئین سقایی را برپا می‌دارد و پیر غلامان و جوانان این هیئت لباس سقایی بر تن می‌کنند، عنوان کرد: سقاها لباس مشکی بر تن کرده و شال مشکی را روی دوش خود می‌اندازند و سربندی را که نام آن لچک است بر سر می‌زنند.
وی بابیان اینکه سقاها ذکر مخصوص خود را دارند و در سوگ حضرت عباس (ع) ذکرهای ویژه‌ای را می‌خوانند، گفت: این ذکرها در دو بند بوده و به‌صورت محزون از زبان سقاها خوانده می‌شود.
وی بابیان اینکه هیئت زینبیه از سال ۱۳۱۰ فعالیت می‌کند، گفت: عزاداری هیئت از شب‌های اول محرم شروع می‌شود و هر شب هیئت به بازدید هیئت‌های دیگر می‌رود و در آنجا عزاداری می‌کنند و در شب‌های بعد هیئت‌های دیگر به همان سبک سقایی به هیئت زینبیه می‌آیند و در کنار هم عزاداری می‌کنند.
افلاکیان ادامه داد: در ابتدای هیئت بزرگان و سیدهای هیئت می‌ایستند و بروی سینه خود نطع می‌اندازند و در انتها جوانان سقا پوش می‌ایستند و با خواندن ذکرهای مخصوص و حزن‌انگیز به عزاداری می‌پردازند و بر سینه می‌زنند.
وی بابیان اینکه جوانان بسیاری عضو این هیئت هستند، عنوان کرد: جوانان ادامه‌دهنده راه گذشتگان هستند و برای حفظ این آئین می‌کوشند و ما خود را جدا از جوانان نمی‌دانیم و جوانان سقا پوش همدان علمدار سقای دشت کربلا هستند.
افلاکیان بابیان اینکه ساختمان هیئت زینبیه اعظم همدان بسیار قدیمی است و یکی از هیئت‌هایی است که مردم نذر بسیاری را به آن هدیه می‌کنند، گفت: آئین سقایی از آئین‌های کهن و ماندگار همدان است که سینه‌به‌سینه و نسل به نسل منتقل‌شده است و نمونه کاملی از عزاداری برای سرور و سالار شهیدان و سقای دشت کربلا حضرت ابوالفضل(ع) است.
مراسم سومین روز شهادت امام حسین(ع) و یارانش در همدان به صورتی متمایز از سایر شهرها برگزار می‌شوداز آیین سقایی که بگذریم مراسم سومین روز شهادت امام حسین(ع) و یارانش در همدان به صورتی متمایز از سایر شهرها برگزار می‌شود.
در این روز که یادآور روز دفن شهدای کربلا به دست طایفه «بنی اسد» است، همه مردم همدان به کمک هیئت امامزاده یحیی شهر همدان آمده و از جای‌جای همدان هیئت‌های مختلف در این مکان گردهم می‌آیند.
مراسم ویژه این روز نه شبیه تعزیه است و نه کاروان‌های سینه و زنجیرزنی بلکه در این آیین خنچه عقد حضرت قاسم را درون مجمع گذاشته و دورش تور سبز می‌کشند.
در این آیین عزاداران گهواره حضرت علی‌اصغر و پیکر سپیدپوش خون‌آلود بی‌سر اباعبدالله را نیز بر دوش می‌گیرند و گرچه تمام حرکات اینجا نمادین است ولی مردم کوچه و خیابان که شب‌های پیش شاهد تعزیه‌های مختلف بودند، به‌راحتی در فضای آن سال قرارگرفته و گریسته و عزاداری را آغاز می‌کنند.
حرکت طایفه «بنی اسد»، صحنه‌سازی «خرابه شام» و خیمه‌های سوخته و صحنه «دیر راهب» و حرکت منظم آن‌ها از دو خیابان اصلی شهر از آداب‌ورسوم خاص مردم همدان در این روز است.
طایفه بنی اسد درحالی‌که لباس سفید عربی بر تن داشته، با ضربات ریتم دار نی‌های چوبی، اشعاری موزون می‌خوانند طایفه بنی اسد درحالی‌که لباس سفید عربی بر تن داشته، با ضربات ریتم دار نی‌های چوبی، اشعاری موزون می‌خوانند و با اجرای ریتم و آهنگ سوگ و مویه خود را در غم جان‌گداز شهادت امام حسین علیه‌السلام و اصحاب باوفایش به نمایش می‌گذارند.
این مراسم، نمادی از حرکت طایفه بنی اسد بعد از جنایت سپاهیان یزید و زمانی که سپاهیان دشمن از صحرای کربلا رفتند و برای خاک‌سپاری پیکرهای شهدا اقدام کردند؛ است.
آنچه مسلم است اینکه این آیین‌ها فرصتی برای جذب گردشگر به شمار می‌رود چراکه گردشگران علاقه خاصی به شناخت این واقعه دارند.
کارشناس گردشگری استان همدان در این خصوص با اشاره به نقش آژانس‌های مسافرتی در صنعت توریسم و جذب گردشگران مذهبی اظهار داشت: امروزه برگزاری تورهای گردشگری با موضوعات و جنبه‌های مختلف کمک شایانی به رونق‌بخشی این صنعت دارد و در این زمینه با توجه به ظرفیت بالای گردشگری مذهبی همدان، فرصتی مناسب برای استان مهیا شده است.
محمد امیری آیین‌های مرتبط با عزاداری محرم در نقاط مختلف استان همدان را فرصتی مغتنم در عرصه جذب گردشگران مذهبی دانست و عنوان کرد: جذب گردشگران علاقه‌مند به آیین‌های ماه محرم علاوه بر جنبه‌های معنوی می‌تواند در ارتقای سطح فرهنگی و نیز اقتصادی اثرگذار باشد و توسعه پایدار مناطق برخوردار از جاذبه‌های مذهبی را رقم زند.
همدان قابلیت بالایی در جذب گردشگری مذهبی و آیینی دارد
وی بابیان اینکه بازدید از دسته‌ها، علم و کتل‌ها و اجرای آیین‌های عزاداری محرم برای گردشگران خارجی جذاب است، گفت: همدان قابلیت بالایی در جذب گردشگری مذهبی و آیینی دارد.
امیری با تأکید بر معرفی و شناسایی صحیح آیین‌های عزاداری محرم و صفر، بیان کرد: هر گوشه از ایران، دارای رسوم و آداب خاصی برای سوگواری و عزاداری است که ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد و در صورت معرفی و شناسایی به مردم جهان، می‌تواند به درآمدزایی برای جلب گردشگر کمک کند.
معاون گردشگری شهردار همدان نیز در این خصوص بر لزوم ترویج فرهنگ عاشورایی و شعور و شور حسینی تاکید کرد و گفت: قیام امام حسین (ع) تلاش برای تداعی عزت، اخلاق و کرامت انسانی است.
محمد قدیمی با تاکید بر لزوم استفاده از ظرفیت گردشگری مذهبی شهر همدان برای جذب گردشگر، عنوان کرد: اجرای برنامه های مذهبی در ماه محرم و معرفی بیشتر آیین سقایی می تواند گردشگران بسیاری را هر ساله به همدان بکشاند.
وی با بیان اینکه با تلاش های صورت گرفته آیین سقایی به ثبت ملی رسیده است، گفت: باید با همکاری هیئت های مذهبی و به خصوص هیئت هایی که سابقه ای قابل توجه دارند احیا و تقویت آیین های سنتی همدان را مدنظر قرارداد.
عاشورا، حماسی‌ترین و سوزناک‌ترین واقعه تاریخی است
بی‌تردید عاشورا، حماسی‌ترین و سوزناک‌ترین واقعه تاریخی است که باگذشت بیش از ۱۴۰۰ سال از وقوع آن، مردمان هر شهر و دیاری از سراسر ایران با مراسمی خاص و متفاوت به پاسداشت این حماسه می‌نشینند، که نشانگر فرهنگ و آداب‌ورسوم مردمان آن مناطق است و هرکدام در نوع خود قابل‌توجه و بی‌نظیر است .
عاشورا و محرم یک دانشگاه عظیم انسان‌ساز و افتخار و سرمایه بزرگ تمام مسلمانان جهان است که به‌واسطه آن می‌توان دنیا را از جهل و ظلمت نجات داد.
قیام عاشورا درس هایی را برای بنای زندگی اسلامی و مبتنی بر ارزشهای الهی همراه دارد و در کوتاه سخن می توانیم پیامهای، آسیب پذیری جبهه دشمن در عین توانایی های ظاهری، لزوم فداکاری برای حفظ دین، لزوم بصیرت دینی برای قرار گرفتن در جبهه حق، تفکیک مرز وظیفه و نتیجه در شرایط بحرانی و اهمیت تشخیص و تصمیم به موقع را از این قیام دریافت کنیم.
