الهه اسلامی
قبل از ظهور و پیشرفت تکنولوژی در زندگی انسانی همه چیز رنگ و بوی دیگری داشت. به طوری که نمی‌توان تاثیر تکنولوژی بر معماری را نیز نادیده گرفت. معماری گذشته ایران زمین سرشار از بناها، تزئینات و عناصر شگفتی آور بوده است بادگیرها نمونه‌ای از معماری قدیم هستند که در سراسر شهرهای ایران قد برافراشته‌اند.
یزد به عنوان اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان، به دلیل وجود بادگیرهای بی شمار که بر فراز بام‌ها خودنمایی می‌کند، به شهر بادگیرها نیز شهره است. طی سال‌های اخیر علاوه بر تلاش بسیاری از مسئولان به منظور ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، ثبت بادگیر نیز مورد توجه متولیان قرار گرفته است. بر همین اساس در بررسی اخیر، پرونده مربوطه بسته و در پی آن بادگیر به نام ایران ثبت جهانی نشد. در حالی که این مسئله منجر به اعتراض بسیاری از کارشناسان، متخصصان و معماران به همراه فعالان فرهنگی یزد و نیز کشور شد.
بادگیر؛ خط آسمان کویر یزد
یک کارشناس معماری با بیان اینکه بادگیر در گذشته نقش کولر و تهویه کننده‌های امروزی را داشته است، گفت: این نماد معماری باستانی، در شهرهای گرمسیری کشور همچون یزد، کرمان و بندرعباس کاربرد موثری داشته است.
«مرجان اسلامی» افزود: بادگیرهای بیشمار در سراسر شهر یزد نه تنها خط آسمانی زیبا به این شهر بخشیده بلکه آن را با نام شهر بادگیرها به جهانیان معرفی کرده است. وی ادامه داد: بادگیر برج بلند خشتی است که معمولا چهار گوشه بوده و در قسمت بالایی آن در هر سمت شیارهایی برای دریافت باد تعبیه شده است.
اسلامی با اشاره به نحوه کارکرد بادگیرها گفت: بادگیر هوای مطلوب بیرون را می گیرد و آن را به سمت اتاق‌ها و فضاهای مختلف که عمدتا حوض خانه‌ها و آب انبارها و سرداب‌هاست هدایت می‌کند و به این شکل هوای خنک و مرطوب وارد فضا شده و هوا به طور کامل تهویه می‌شود.
وی افزود: زمانی هم که باد جریان ندارد، بادگیر خاصیت مکش دارد و هوای گرم را به سمت بیرون منتقل می‌کند، هرچند این خاصیت زیاد ملموس نیست اما در تهویه هوا نقش بسزایی دارد.
این فعال فرهنگی ادامه داد: بادگیرهای شهر یزد معمولا مرتفع، چهار طرفه یا 8 طرفه هستند تا بتوانند جریان‌های بیشتری را به سمت فضاهای داخلی هدایت کنند اما بادگیرهای شهر میبد کوتاه‌تر و یک طرفه هستند.
وی علت تفاوت در ساختار این بادگیرها را بسته به موقعیت جغرافیایی شهرها دانست و تصریح کرد: شهر یزد در بین دو رشته کوه قرار دارد بادهای کمتری در این منطقه جریان دارد اما در شهرستان میبد به دلیل اینکه بادهای کویری با گرد و غبار زیادی را به همراه دارد، جهت‌گیری بادگیرها تنها به سمت جریان مطلوب است.
اسلامی اظهار کرد: فراموش شدن بادگیر در معماری امروزه روایتگر قصه تلخ همیشگی بی وفایی‌هاست؛ آن گونه که با تن دادن به الگو‌یی واحد برای هر نوع شرایط آب و هوایی حاضر به پیوست دادن تکنولوژی برای جبران کردن اشکالات معماری امروز هستیم. این کارشناس معماری اعلام کرد: با این وجود امروزه حاضر به استفاده یا الگو برداری از معماری خوب گذشته‌مان برای اصلاح معماری نیستیم.
بادگیرها؛ نمادی از اندیشه پویا و ماندگار ایرانیان
دبیر بنیاد بادگیرها با اشاره به اهمیت معرفی، حفظ و بازگشت بادگیرها گفت: بادگیرها نمادی از اندیشه پویا و ماندگار ایرانیان در زمینه معماری بومی و سنتی و سازگاری با اقلیم، با رویکرد حفظ محیط زیست هستند.
«علیرضا صادقی» با بیان اینکه بادگیر یزد در حوزه ملی نیز ورود پیدا کرده و توسعه جغرافیایی یافته است، افزود: بر همین اساس در حوزه ملی بادگیرها در 12 استان یزد، بوشهر، هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی، سمنان، سیستان و بلوچستان، مرکزی، قزوین، تهران، اصفهان و قم نمود یافته است.
وی همچنین به نقش بادگیر در ایران فرهنگی که شامل 10 کشور است اشاره و تصریح کرد: نمود بادگیر را در کشورهایی چون ایران، افغانستان، پاکستان، بحرین، قطر، کویت، امارات، عراق، سوریه، اردن و مصر می توان مشاهده کرد.
صادقی با توجه به اهمیت بادگیر به عنوان عنصر باستانی و نماد فرهنگی یزد به تشکیل بنیاد بادگیرها اشاره و اظهار کرد: این بنیاد برای معرفی و جهانی شدن بادگیر با مشارکت کارشناسان با‌تجربه و جمعی از نهادهای مردمی با تلاش‌های 9 ساله ، اقدامات موثری انجام داده است.
وی با اشاره به تلاش‌های بنیاد بادگیرها برای توجیه اقدام مسئولین سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دولت، گفت: بر همین اساس در 10 فروردین 1393 پرونده ثبت جهانی آن تهیه و از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به یونسکو ارسال شد.
این فعال فرهنگی تاکید کرد: اما در کمال شگفتی ثبت آن به دلایلی مبهم در سال گذشته متوقف و در گامی تاریخی پرونده آن یک هفته مانده به اجلاس از دستور کار خارج شد که مستندات آن موجود است. وی افزود: این مسائل در حالی رخ داده است که پس از آن کوچک‌ترین تلاشی برای شفاف‌سازی این موضوع نزد سازمان‌های مردم نهاد انجام نشده و رفع این ابهام‌ها در دستور کار مسئولین مربوطه قرار نگرفته است.
صادقی بیان کرد: به رغم تلاش‌های متعدد در این زمینه، اقدامی درخور توجه و شایسته از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دیگر نهادهای دولتی نشده است و پرونده ثبت جهانی بادگیرها متوقف شده که ضرورت شفاف سازی سازمان و مسئولان مربوطه را در این زمینه می‌طلبد. دبیر بنیاد بادگیرها همچنین خواستار شد: با توجه به اهمیت فوق العاده این اثر که برای نخستین بار ابعاد متنوع ناملموس و ملموس آن بسیار قابل توجه است پایگاهی بین المللی راه‌اندازی شود.
جلوگیری از ثبت بادگیر از سوی دیگر کشورها
دبیر بنیاد بادگیرها با اشاره به تلاش‌های برخی کشورهای منطقه در زمینه ثبت بادگیر به نام خود گفت: برخی کشورهای منطقه از جمله امارات متحده عربی، برای ثبت بادگیر به عنوان نماد ملی آن کشور، اقدامات زیادی انجام داده‌اند.
وی اعلام کرد: بر همین اساس به رغم این تلاش‌ها، «بنیاد بادگیرها» به عنوان نهادی غیردولتی و کاملا مردمی، به برگزاری جشنواره‌های فرهنگی بین‌المللی متعدد با نماد بادگیر و حتی معرفی آن در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان پرداخته است.
صادقی افزود: تا کنون این بنیاد از کمترین حمایت‌ها برخوردار بوده و اقداماتی هم که در این زمینه صورت گرفته با پشتیبانی کارشناسان علمی و نیز همکاری سازمان های مردم‌نهاد دوستدار فرهنگ و تاریخ از جمله انجمن دوستداران و حافظان خشت خام و انجمن «رایحه سبز» صورت گرفته است.
وی با اشاره به صدور و ارسال نامه‌ای به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواستار شد: علت بی‌توجهی به فعالیت‌های ارزشمند صورت گرفته برای ثبت جهانی اثری که دیگران در پی «از آنِ خود کردنش» هستند، آشکار شود.
رونمایی اسکناس با طرح بادگیر برای نخستین بار در جهان
دبیر بنیاد بادگیرها با اشاره به اقدامات موثر این بنیاد گفت: در روند تهیه و تدوین پرونده ملی و جهانی، توانستیم رونمایی اسکناس با طرح بادگیر از سوی رئیس جمهور را برای نخستین بار در جهان انجام دهیم و موفق عمل کنیم. «علیرضا صادقی» افزود: ﺗﻬﯿه، ﺗﺪوﯾﻦ و ﭘﯿﮕﯿﺮی ﭘﺮوﻧﺪه ﺛﺒﺖ ﻣﻠﯽ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﻨﺎوری ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎدﮔﯿﺮﻫﺎی اﯾﺮان، اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی اﯾﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺣﻮزه ﺑﺎدﮔﯿﺮﻫﺎ و ﭘﯿﮕﯿﺮی درج ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎدﮔﯿﺮﻫﺎ روی اﺳﮑﻨﺎس‌های اﯾﺮاﻧﯽ از اقدامات این بنیاد است. وی ادامه داد: روﻧﻤﺎﯾﯽ اﺳﮑﻨﺎس‌های اﯾﺮاﻧﯽ از سوی رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر، ﺣﻀﻮر ﻋﻠﻤﯽ در رﺳﺎﻧهﻫﺎی ﻣﮑﺘﻮب و ﻧﻮﺷﺘﺎری،صدا و سیمای ملی نیز ﺑﺮﮔﺰاری ﻧﺸﺴﺖهایی چون ﻫﻢ اﻧﺪﯾﺸﯽ ﺛﺒﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎدﮔﯿﺮﻫﺎ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎدﮔﯿﺮﻫا از دیگر اقدامات بنیاد بادگیرهاست.