سکوت نکته‌ای بود که نظر عکاسی ایرانی-کانادایی را نیز در بافت تاریخی یزد
به خود جلب کرد و سبب شد مجموعه عکسی را به چاپ برساند که این نکته را در
آن برجسته کند.
«مرجان یزدی» متولد سال1366 فارغ‌التحصیل رشته عکاسی از شهر ونکوور کانادا و
ساکن این شهر است. او در مقدمه کتاب خود نوشته است: هرچند نفوذ زندگی مدرن
در بافت سنتی یزد انکارناپذیر است، اما با ثبت زندگی و فرهنگ مردم در بافت
قدیمی می‌توان مانع کمرنگ‌شدن و از بین رفتن آن شد. یا آنجا که می‌نویسد:
«چه نیازی است بگوییم که شهری است بر کرانه کویر؛ مردمانی دارد مهربان و
کوشا و مهمان‌پذیر؛ خانه‌هایش آن چنان‌اند و کوچه‌هایش این چنین. چه ضرورت
دارد از درشتی‌ها و سختی‌های طبیعت با مردمان آن بگوییم یا بخواهیم
دیدنی‌ها را با نوشته‌ها توصیف کنیم؟ آن کس که اهل کشف باشد، از یک بارقه
نور که چون ستونی زمین را به آسمان می‌پیوندد، هزاران نوشته و نانوشته را
می‌خواند. لطیفه‌ای نهانی، آنی جاودانی در ریزش هر اشعه خورشید و در هر
سایه‌روشن این عکس‌ها دیده می‌شود که گواهی می‌دهد آنچه می‌بیند چیزی نیست
جز همان یزد.»
«هزار کوچه تنهایی» نام این مجموعه عکس است که عکس‌هایی از آن در جشنواره
عکس مسکو (بخش سبک زندگی، اکتبر 2014) رتبه اول را به‌دست آوردند و همچنین
در مسابقه بین‌المللی عکس سال 2014 و 2015 برگزیده شدند. چندی پیش مراسم
رونمایی این مجموعه با حضور فعالان فرهنگی و برخی مسئولان استان مانند
معاون سیاسی امنیتی استاندار و استاندار اسبق برگزار شد.
تجربه زندگی در عکس
یکی از فعالان فرهنگی یزد که در انتشار این مجموعه همکاری داشته است گفت:
تاکنون مجموعه‌های عکس زیادی از شهر یزد چاپ شده و هدف آنها نیز معمولا
معرفی شهر و جذب آنها به بازدید از بادگیر، بازار و در مجموع زیبایی‌های
یزد بوده است.
«پیام شمس‌الدینی» در گفت و گو با همشهری ادامه داد: آنچه در این عکس‌ها
وجود دارد، شیشه‌ای قطور و شفاف بین مخاطب و عکس‌ها است. شاید نشود از نظر
هنر عکاسی به آن عکس‌ها ایرادی گرفت اما کنار هر عکس ورود‌ممنوع کوچکی وجود
دارد که می‌گوید شما اجازه ورود به این عکس را ندارید.
وی افزود: این موضوع به زاویه دید عکاس بازمی‌گردد که در واقع نگاهی توریستی یا خاورشناسانه به خود است.
شمس‌الدینی به سال‌های شروع رابطه ایران با غرب که غربی‌ها شروع به شناخت
ایران کردند، اشاره کرد و گفت: به دلیل روش خاص غربی‌ها یا فراگیر بودن
انتشاراتشان، چیزی به نام شرق‌شناسی شکل گرفت که هیچ شناختی از ما ندارد و
البته از بیرون به ما نگاه می‌کند. با وجود این‌که ما سنت‌هایی مانند نقد
ادبی، باستان‌شناسی، تصویرگری، نقاشی و تاریخ را به سبک خاص خود داشته‌ایم
اما این نگاه از بیرون آرام آرام با متد غربی نیز به ما آموزش داده شده
است. وی ادامه داد: در آن مجموعه‌ها، هنرمند یا مشخصا عکاس، سعی کرده است
همیشه این نگاه و زاویه را حفظ کند؛ حتی گاهی برای مجذوب‌کردن مخاطب،
زاویه‌هایی را برای عکاسی انتخاب کرده است که به او بگوید «من از جایی
مانند هلکوپتر روی آسمان یا از روی گلدسته عکس گرفته‌ام که تو حتی توان
رفتن به آنجا را نیز نداری.
نگاه معمولی به جریان زندگی
شمس‌الدینی گفت: در واقعیت هیچ‌کدام از مردم شهرهای سنتی‌تر مثل اصفهان،
کاشان، تبریز و یزد از زاویه خاص به زندگی نگاه نمی‌کنند. بلکه زاویه‌هایی
را تجربه می‌کنند که در دسترس همه هست اما در اینجا هنر عکاسی توان دیدن
این زاویه را دارد.
وی افزود: آن شیشه قطور یا تابلوی ورود ممنوع که زاویه‌ها و چشم اندازهای
نامانوس را نشان می‌دهند، سبب شده زمانی که صحبت از مجموعه عکس از یزد
می‌شود، ذهن همه به زاویه‌هایی برود که دسترسی به آنها سخت است درحالی که
وقتی به عکس‌های مجموعه هزار کوچه تنهایی نگاه بیندازیم، متوجه می‌شویم که
عکاس اصلا قصد غافلگیر کردن مخاطب و میخکوب کردن او را ندارد و برای گرفتن
عکس حتی یک قدم هم بالاتر از سطح زمین نرفته است.
شمس‌الدینی گفت: این عکس‌ها مجموعه‌ای نشان دهنده میراث فرهنگی یا معماری
یزد نیست بلکه پروژه‌ای اجتماعی است که به مردم یزد یا به طور خاص‌تر به
مردمی که در بافت سنتی زندگی می‌کنند، می‌پردازد. مجموعه به جای دید
شرق‌شناسی، مخاطب را دعوت به دیدن از درون می‌کند. او ابراز امیدواری کرد
در آستانه سال خوشامدگویی به یزد، این مجموعه بتواند جایگاه شهر یزد را به
عنوان یکی از تاریخی‌ترین شهرها و یکی از زنده‌ترین بافت‌های جهان به خوبی
نشان دهد.
داستان تنهایی و سکوت عکس‌ها
مرجان یزدی، عکاس مجموعه «هزار کوچه تنهایی» در خصوص چگونگی به وجود آمدن
این مجموعه گفت: وقتی از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدم، تصور کردم که به عنوان
یک عکاس وظیفه‌ای نسبت به یزد دارم، باید به یزد بیایم و پروژه‌ای را برای
این شهر انجام دهم. وی در گفت و گو با همشهری در این باره اظهار کرد:
ابتدا خیلی برایم مشخص نبود که این پروژه چیست اما می‌دانستم که باید شروع
کنم تا بفهمم پروژه چه خواهد بود. یزدی ادامه داد: به مرور زمان و با رفت و
آمد در بافت تاریخی و گرفتن حدود 60 عکس، متوجه وجود احساسی واحد در
آدم‌های حاضر در عکس‌ها شدم. تصمیم به تمرکز روی این احساس گرفتم که چیزی
نبود جز «هزار کوچه تنهایی»؛ یعنی احساس سکوت و تنهایی در بافت تاریخی. وی
تاکید کرد: اگر کسی این کتاب را باز کند و بتواند این سکوت را احساس کند،
خود را فردی موفق می‌دانم. این عکاس ایرانی-کانادایی گفت: تمرکزم فقط روی
بافت تاریخی شهر یزد بوده است و دو سال طول کشیده تا این اثر به سرانجام
برسد. او همچنین از قصدش برای بازگشت به کانادا و ارائه این اثر در آنجا
خبر می‌دهد تا مردم کانادا بیشتر با زادگاهش آشنا شوند.