بافت تاريخي و ملي ندوشن در معرض تخريب

 استان یزد یکی از قدیمی‌ترین استان‌های کشور به شمار می‌رود و خانه‌های متعدد تاریخی عصرها و دوره‌های مختلف تاریخی، گویای این قدمت تاریخ و تمدن در این دیار است .

بیشتر خانه‌های تاریخی استان یزد مربوط به دوران قاجار است اما در این بین در برخی مناطق نظیر ندوشن، خانه‌هایی متعلق به عصر صفوی و ایلخانی نیز مشاهده می‌شود.

علاوه بر قدمت تاریخی اين خانه‌ها، آنچه به اهمیت آن می‌افزاید، معماری منحصر به فرد آنهاست به طوري که امروز با وجود گذشت صدها سال از قدمت برخی از اين خانه‌ها، همچنان زیبایی‌هايی از جمله دیوارهای گلی و بلند، پنجره‌های گره چینی شده با شیشه‌های رنگی، حوض‌های کم عمق و طویل، آب انبارهای خنک، بادگیرهای سر به فلک کشیده و غيره در اين خانه‌هاي تاريخي، چشم‌نوازی می‌کند.

آنچه جذابیت این خانه ها را دو چندان کرده است، قرار گرفتن حیات خانه‌ها در دل بناست به نحوی که اتاق‌های سه دری و پنج دری در بیشتر این خانه‌ها دور تا دور قرار گرفته و حیاط با حوضی فیروزه‌ای رنگ همچون نگینی در میان خانه‌های تاریخی خودنمایی می‌کند.

یکی از قدیمی‌ترین خانه های تاریخی استان یزد که قدمتی قریب 500 سال دارد و متعلق به دوران صفوی است، "خانه قلعه‌ای‌های ندوشن" است.

 این خانه به شماره ۱۲۱۲۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و این طور به نظر می‌رسد که ثبت بناهايي از اين قبيل در فهرست آثار ملی، احیا، مرمت و نگهداری از آنها را ضروری می‌کند.

البته در ندوشن خانه‌های قدیمی متعددی وجود دارد که نیاز به احیا و مرمت دارد به ويژه اين كه بافت تاریخی اين شهر از بافت‌های زنده و پویای استان محسوب مي‌شود و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده ولي در حال حاضر غفلت از ظرفیت‌های این بافت، آن را در معرض تخریب قرار داده است.

این بافت شامل مجموعه‌هاي تاریخی‌ و فرهنگی ندوشن و کشتخوان‌های اطراف آن و دارای سه بخش متأثر از یکدیگر متعلق به دوران ایلخانی، صفویه و قاجاریه است.

عناصر تشکیل دهنده بافت تاریخی ندوشن بیش از ۲۵۰ بنا شامل حمام، مسجد، حسینیه، خانه‌های مسکونی، برج و بارو، گذر، ساباط و سازه‌های آبی است.

از ویژگی‌های این بافت، جاری بودن قنات آن با آبدهی ۴۵ لیتر در ثانیه و عبور آن از داخل بافت قدیم ندوشن است که مهم‌ترین عامل زنده نگه‌داشتن بافت به شمار می‌آید.

این شهر که در منطقه خوش آب و هوایی از استان يزد قرار گرفته، ظرفیت‌هاي مناسبی برای رونق گردشگری در خورد دارد ولي متاسفانه اخیراً علاوه بر باد و باران و گردش آفتاب روزگار، دست تطاول نوسازان بی‌محابا و گنج‌یابان و عتیقه‌بازان طماع نیز دشنه بر پیکر این بافت ارزشمند تاریخی فرو آورده و نگرانی دلسوزان و علاقمندان میراث‌فرهنگی را بر انگیخته است.

"حسین مسرت" پژوهشگر فرهنگي استان يزد درباره این شهر تاریخی مي‌گويد: ندوشن؛ کوچه‌ها، دربندها و خانه‌های تاریخی و متعینی  دارد که تابلوهایی نفیس از تلفیق معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی را به نمایش می‌گذارند.

وي ادامه مي‌دهد: کهنگی و ریشه‌داری آداب و رسومش که گاهی رگه‌هایی از سنن خالص و دست نخورده ایرانیان باستان را به رخ می‌کشد، حکایت زیست‌بومی است که دور بودنش از گزند حوادث ایام، آن را قدری بکر و اصیل نگه داشته است.

مسرت خاطرنشان مي‌كند:  نیم قرن پیش استاد بی‌همتایم "ایرج افشار" در دیدار از ندوشن ده‌ها صفحه از کتاب مستطاب "یادگارهای یزد" را به این شهر تاریخی کوچک اختصاص داده بود و در سفرهای گاه و بیگاهش بدانجا همواره بیم و انذاری در صیانت از آثار تاریخی‌اش داشت.

دکتر "محمد رضایی" شهرساز و عضو هیات علمی دانشگاه نیز درباره بافت تاریخی ندوشن به خبرنگار ايسنا – منطقه يزد، مي‌گويد: "خانه‌ها و بناهای قدیمی ندوشن متعلق به دوره قاجار و صفوی هستند که معمولاً بزرگ و اعیانی محسوب ‌می‌شوند؛ مانند خانه‌ی قلعه‌ای‌ها و آکوچیک.

وي در ادامه اظهار مي‌كند: خانه‌ی قلعه که در محله‌ی قلعه واقع است، همانطور که از اسم آن نیز پیداست فی‌الواقع قلعه‌ای است که برج، بارو و دروازه نیز دارد. خانه‌های کوچک‌تری نیز در ندوشن وجود دارند که معمولاً قدمت بیشتری دارند و این خانه‌ها همانند خانه‌های شهر زواره، چهارصفه‌ای هستند و تنها خانه‌های ایلخانی منطقه‌ی یزد محسوب می‌شوند.

رضايي یکی از بارزترین این مساکن را خانه‌ی برج معرفي مي‌كند كه که کل بنای خانه‌ در یک برج مدور و مطبق واقع شده است.

به گفته‌ي وي، بناهای تاریخی متعدد دیگری مانند قلعه سفیده، دروازه قلعه، آب‌انبار سنگی، آب انبار شاهی و غيره نيز وجود دارند.

اين استاد دانشگاه در پايان نيز عنوان مي‌كند: اگر مي‌خواهيد خود را در حال و هوای گذشته‌ی ایران ببینيد، حتماً به منطقه‌ي يزد سفر کنيد و در گذرهای تاریخی شهر یزد و بناهای کهن آن غوطه‌ور شويد ولی اگر می‌خواهيد قدری به عقب‌تر بروید و شهری متعلق به قرن چهارم تا دهم یا حتی دوران باستان ایران را با فرهنگ اصیل ایرانی مشاهده کنند، حتماً از ندوشن بازدید کنید.