انتشار خبر توافق آنکارا و تل آویو برای بهبود روابط و توسعه همکاری ها، موضوعی است که طی روزهای اخیر بازتاب گسترده ای در سطح منطقه داشته است. توافقی که صادرات گاز از سرزمین های اشغالی به ترکیه نیز بخشی از آن است. در این میان، یک سوال اصلی این است که آنکارا به چه بهایی توانسته این گاز را خریداری نماید؟
انتشار خبر توافق آنکارا و تل آویو برای بهبود روابط و توسعه همکاری ها، موضوعی است که طی روزهای اخیر بازتاب گسترده ای در سطح منطقه داشته است. توافقی که صادرات گاز از سرزمین های اشغالی به ترکیه نیز بخشی از آن است. در این میان، یک سوال اصلی این است که آنکارا به چه بهایی توانسته این گاز را خریداری نماید؟به گزارش «تابناک»، قدری گورسل، روزنامه نگار ترک، در مطلبی که در پایگاه اینترنتی «المانیتور» منتشر کرده، به موضوع تحولات جدید در روابط آنکارا و تل آویو پرداخته و اشاره می کند که مدتی پیش از انتشار اخبار مربوط به توافق مقدماتی طرفین برای عادی سازی روابط، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه از انجام اقداماتی برای حل و فصل بحران کشتی «ماوی مرمره» خبر داده بود.
اردوغان در اظهارات خود در تاریخ 13 دسامبر و هنگام بازگشت از ترکمنستان، لحن خصمانه همیشگی خود علیه رژیم اسرائیل را کنار گذاشته و گفت: «بهبود روابط ترکیه و اسرائیل برای منطقه حیاتی است». وی همچنین مدعی شد عادی سازی این روابط، به نفع کل منطقه است.
پس از آن، اردوغان سه شرط را برای عادی سازی روابط با تل آویو برشمرد: نخست، عذرخواهی اسرائیل برای کشتن 10 ترک، از جمله یک تبعه آمریکا در جریان حمله به کشتی ماوی مرمره در 31 مه 2010 که در آب های بین المللی در حرکت بود تا برای مردم غزه کمک برساند. دوم، پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان. سوم، برداشته شدن محاصره دریایی اسرائیل علیه غزه.
چهار روز بعد، روزنامه اسرائیلی «هاآرتص» گزارش داد که اسرائیل و ترکیه بر سر محورهای یک توافق عادی سازی روابط به اشتراک نظر رسیده اند که می تواند سبب پایان بحرانی بلندمت در روابط آن ها شده و این روابط را عادی سازی نماید.
یک مقام ارشد اسرائیلی، محورهای اصلی این توافق را برشمرده بود: نخست، پرداخت 20 میلیون دلار غرامت به خانواده های قربانیان واقعه ماوی مرمره. دوم، عادی سازی روابط و انتصاب سفیر از سوی دو طرف. سوم، تصویب قانونی در پارلمان ترکیه برای منع تعقیب افسران اسرائیلی دخیل در واقعه ماوی مرمره. چهارم، محدود شدن فعالیت های حماس در ترکیه و اخراج صالح العروری، عضو ارشد شاخه نظامی این سازمان از خاک ترکیه. و نهایتاً، آغاز مذاکرات دو طرف برای صادرات گاز از سرزمین های اشغالی به اروپا از طریق ترکیه.
با مقایسه اظهارات اردوغان با موارد مطرح شده توسط این مقام اسرائیلی، می توان دریافت که عناصر مشترک، مواردی است که پیش از این در سال های گذشته درباره آن ها توافق شده بود؛ یعنی پرداخت غرامت، تصویب قانون منع تعقیب و احیای روابط دیپلماتیک در بالاترین سطح. اما نکته جدید در این میان، موافقت اسرائیل با پراخت 20 میلیون دلار غرامت بود.
با این حال، در اظهارات دو طرف، هنوز موارد اختلاف و تفاوت به چشم می خورد. یکی از این موارد، تأکید اردوغان بر ضرورت عذرخواهی رژیم اسرائیل است. البته احتمالاً مقامات اسرائیلی معتقدند این کار در جریان تماس تلفنی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل با اردوغان در مارس 2013 که با وساطت رئیس جمهور آمریکا صورت گرفت، انجام شده است. در آن زمان، اردوغان عذرخواهی نتانیاهو را پذیرفت و سخنی که مبنی بر عدم پذیرش باشد به میان نیاورد.
افزون بر این، موضوع محدودیت فعالیت های حماس در ترکیه، از جمله اخراج عروری، مورد اشاره اردوغان قرار نگرفته بود. مقامات ارشد دولت ترکیه به روزنامه «حریت» گفته اند که موضوع حماس، در صورت نیاز می تواند به عنوان یک موضوع امنیتی مجزا مورد بحث طرفین قرار گیرد.
اما مهمترین موضوعی که طرف ترکیه ای به آن اشاره کرده اما طرف اسرائیلی آن را نادیده گرفته، بحث محاصره دریایی غزه است. اردوغان اصرار داشت که برداشته شدن این محاصره، پیش شرط بهبود روابط است. با این کار، وی عملاً حل مسئله ماوی مرمره را به حل مسائل اسرائیل با حماس مرتبط می کرد که این کار، می تواند سال ها به طول بینجامد.
ناظران بر این موضوع اتفاق نظر دارند که برای اسرائیل، اهمیت احیای روابط با ترکیه هرگز به اندازه موضوع منازعه با حماس و تهدیدی که از آن جانب احساس می کنند، نیست و تنها از میان رفتن مسائل تل آویو با حماس است که می تواند سبب برداشته شدن محاصره غزه شود. در نتیجه، این محاصره به درخواست ترکیه برداشته نخواهد شدو آنکارا نیز به خوبی از این موضوع آگاه است.
برای آنکارا، این پیش شرط، یک شرط ابزاری است که روابط با اسرائیل را در حالتی از بحران نگه می دارد. البته بحرانی که قابل مدیریت بوده و در خدمت اهداف سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه باشد. این بحران نیز برای مدتی مشخص، در خدمت اهداف سیاستی قرار داشت که عدالت و توسعه در قبال حماس در پیش گرفته بود. در این مدت، موضوع حماس به یک «هدف ملی» در ترکیه تبدیل شده و ادبیات ضد اسرائیلی به اظهارات مقامات ترکیه راه یافته بود.
اما در پی سقوط دولت محمد مرسی در مصر در سال 2013، زمینه موجود برای سیاست های ترکیه در قبال حماس، تغییر کرد. از سوی دیگر، آنکارا بخش عمده توجه و انرژی خود را معطوف به براندازی دولت سوریه کرد و در نتیجه، نیاز به بحران در روابط با اسرائیل از میان رفت.
اخیراً نیز بحران در روابط ترکیه با روسیه (کشوری که تأمین بیش از 50 درصد از گاز مورد نیاز ترکیه را بر عهده داشته است) سبب شد آنکارا متوجه ضرورت تنوع بخشیدن به منابع تأمین انرژی شود و بهبود روابط با اسرائیل به عنوان یک صادرکننده گاز نیز در همین راستا مورد توجه قرار گرفت. اکنون سوال این است که آیا عادی سازی روابط با اسرائیل، پیش شرط صادرات گاز به ترکیه بوده است؟
پاسخ به این سوال، بستگی به این دارد که معنای «عادی سازی» از منظر ما چه چیزی باشد. اگر منظور توسعه روابط بر مبنای اعتماد متقابل و همکاری همه جانبه در حوزه های مختلف باشد، هیچ گاه چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد. در واقع، دو طرف برای صادرات گاز نیازی به عادی سازی روابط ندارند.
اکنون می توان پرسید که آیا دستکم حل و فصل ماجرای ماوی مرمره پیش شرط این امر بوده است؟ باید گفت که نه؛ حتی چنین چیزی نیز به عنوان پیش شرط مطرح نیست. آنچه طرفین برای این کار نیاز دارند، صرفاً القای وجود فضایی از تنش زدایی است که این امر نیز در موضع گیری های مقامات آن ها مشاهده شده است. باید اشاره کرد که حتی با وجود بحران ماوی مرمره، روابط اقتصادی طرفین از سال 2010 تا 2014، از 3.44 میلیارد دلار به 5.83 میلیارد دلار افزایش یافت.
به این ترتیب، باید گفت که برای اردوغان، تأکید بر ضرورت برداشته شدن محاصره غزه، پیش شرطی است که وی قصد دارد با متوسل شدن به آن، در سیاست داخلی برای خود زمان بیشتری بخرد تا وقتی که بتواند هدف خود مبنی بر انتقال به یک نظام ریاستی را تحقق بخشد. تا آن زمان، اردوغان مایل نیست در میان مردم به عنوان رهبری شناخته شود که از ترس روسیه، غزه را در ازای گاز به اسرائیلی ها فروخت!
منبع: تابناک
