به گزارش تابناک زنجان و به نقل از ایسنا، سلطانیه با وسعتی حدود ۱۵۶ هکتار در ناحیه مرکزی متمایل به غرب استان زنجان، در ۴۰ کیلومتری جنوب خاوری استان زنجان قرار گرفته است که از شمال به طارم علیا از شرق به حومه ابهر، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان خدابنده و از غرب به شهر زنجان منتهی می‌شود.
سرچشمه رودخانه زنجان‌رود از شمال مرکز بخش سلطانیه بوده و به طرف زنجان ادامه پیدا می‌کند. کوه‌های هادچه، ساری‌داش در جنوب، کنک‌دره و قره‌داش در جنوب شرقی و کوه‌های یان‌بلاغ و آغ‌داغ در شمال و جنوب این بخش قرار گرفته‌اند.
سلطانیه در فاصله هفت کیلومتری شمال کوه‌های سلطانیه و ۱۲ کیلومتری جنوب کوه‌های طارم و در چهار کیلومتری از جاده ترانزیتی (تهران، زنجان، بازرگان) واقع شده است.
چمن طبیعی سلطانیه؛ یکی از زیباترین چمن‌زارهای دنیا
چمن طبیعی سلطانیه بخشی از فلات زنجان - ابهر را در بر گرفته که این فلات از فاصله گرفتن دو رشته ارتفاعات موازی که در سمت شرقی- غربی امتداد دارد، تشکیل شده است که با وسعت تقریبی ۳۵ کیلومتر مربع به طول ۲۰ کیلومتر و عرض متوسط دو کیلومتر در سمت جنوب این فلات قرار گرفته است.
شیب عمومی ناحیه از جنوب به شمال و از شرق به غرب است و شیب شهر بسیار اندک و در برخی نواحی به صفر می‌رسد. کاوش‌های زمین‌شناختی، حاکی از این نکته است که در عمق ۶۰ سانتی‌متری سراسر محدوده اراضی چمن سلطانیه را خاک سفید یک‌دست فرا گرفته است که خود مانع از نفوذ آب به اعماق زمین شده و در نتیجه آن، عمل آبیاری چمن به گونه‌ای طبیعی و پیوسته صورت می‌پذیرد. این ویژگی سبب ایجاد یکی از زیباترین چمن‌زارهای دنیا شده است.
گنبد سلطانیه؛ بزرگ‌ترین گنبد خشتی جهان
بنای تاریخی گنبد سلطانیه یکی از بناهای تاریخی شهرستان سلطانیه است که به دستور سلطان محمد خدابنده(الجایتو) از سال ۷۰۳ تا ۷۱۳ ه.ق ساخته شده است. ارتفاع بنا ۴۸.۵ متر و قطر دهانه داخلی آن ۲۵.۵ متر است.
گنبد سلطانیه از نظر ارتفاع پس از کلیسای سانتاماریا دلفیوره فلورانس(۸۶ متر) و مسجد ایاصوفیه استامبول(۵۶ متر) سومین گنبد مرتفع جهان است. این بنای هشت ضلعی، الهام گرفته از مقبره سلطان سنجر در مرو با ارتفاع ۳۸ متر است. عمده‌ترین مصالح به‌کار رفته در سازه این بنا آجر است، ابداع گنبد دو پوسته پیوسته برای اولین‌بار در تاریخ معماری جهان در این بنا صورت گرفته است. پوسته بیرونی گنبد با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده است.
تزئینات به کار رفته در این بنای تاریخی انواع کاشی‌کاری، نقاشی روی گچ، آجرکاری مشبک، مقرنس‌کاری گچی و آجری و گچ‌بری بر روی پارچه، کتیبه‌هایی با مضمون آیات قرآن و احادیث است.
گنبد سلطانیه یکی از مهم‌ترین نمونه‌های معماری ایلخانی است که تأثیر بسزایی در معماری بناهای تاریخی جهان گذاشته است و می‌توان نمونه بارز این تأثیر را در معماری کلیسای سانتاماریا دلفیوره(مریم مقدس) در فلورانس دید. گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ به عنوان هفتمین اثر ملی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
باید به این نکته توجه داشت که بنا به اذعان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان، این استان در مقایسه با استان‌های همجوار کمبودی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و حتی صنایع دستی ندارد و حتی از بسیاری از استان‌های کشور رتبه بالاتری دارد ولی عدم اطلاع رسانی درست و عدم تبلیغ سبب شده است زنجان در این حوزه عقب بماند.
سعید صفوی در رابطه با وضعیت گردشگری استان در نوروز سال ۱۴۰۲ می‌گوید: علی‌رغم اینکه در برخی از ایام نوروز امسال هوای استان مساعد نبود ولی خوشبختانه آمار نشان می‌دهد که گردشگری در سطح استان نسبت به سال‌های گذشته رشد کرده بود و ۴۶ هزار نفر در اقامتگاه‌های استان اعم از هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها، مجموعه‌های بومگردی و اسکان آموزش و پرورش در طرح نوروزی امسال مستقر شدند؛ البته پیش‌بینی می‌شد معادل همین عدد هم در اسکان‌های غیررسمی اسکان یافته‌اند. این در حالی است که سال گذشته ۲۱ هزار نفر در مکان‌های رسمی اسکان یافته بودند که ۴۶ هزار نفر امسال نشان می‌دهد رشد گردشگری چه میزان رشد کرده است.
وی به آمار گردشگران در جاذبه‌های گردشگری و اماکن تاریخی در سطح استان هم گریزی زده و می‌افزاید: ۴۴۶ هزار نفر از هموطنانمان در طرح نوروزی سال ۱۴۰۲ از جاذبه‌های گردشگری، بازار زنجان و اماکن تاریخی استان بازدید کردند که گنبد سلطانیه، رختشویخانه و موزه باستان‌شناسی استان( موزه مردان نمکی) جزو رتبه‌های نخست بازدید بودند. این آمار نشان می‌دهد که زنجان در طرح نوروزی از بابت بازدید اماکن‌های گردشگری رتبه ۱۳ کشوری را تصاحب کرده است و گنبد سلطانیه ظرفیت بسیار بزرگی برای منطقه به‌شمار می‌آید که از آن باید بهره برد.
آرامگاه چلبی اوغلی
در ۵۰۰ متری جنوب غرب سلطانیه، بنای آرامگاهی وجود دارد که در گویش محلی کچه بورک(کلاه نمدی) گفته می‌شود. کتیبه‌های برجای مانده بنا، همچنین سبک معماری و شیوه‌های تزئینی به‌کار رفته نشان می‌دهد که این بنای تاریخی متعلق به عارف به‌نام این زمان، شیخ براق بابا از بزرگان مسلک مولویه و از خاصان دربار سلطان محمد خدابنده در دوره ایلخانی است.
باستان‌شناسان و محققان، این مجموعه را به سلطان چلپی منسوب و تاریخ احداث بنا را سال ۷۲۸ ه . ق بیان کرده‌اند، این اثر به شماره ۱۶۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
در رابطه با موضوع گردشگری در سلطانیه فرماندار سلطانیه با اشاره به اینکه سلطانیه یکی از قطب‌های اصلی گردشگری در استان زنجان محسوب می‌شود، به خبرنگار ایسنا می‌گوید: تقویت گردشگری در سلطانیه تقویت این حوزه در استان را به دنبال دارد.
محمد رضا براتی‌فرد با اشاره به اینکه شهرستان سلطانیه در آستانه نوروز مهیای میزبانی از مسافران نوروزی می‌شود، تصریح می‌کند: با توجه به تقارن ماه مبارک رمضان با ایام نوروز تمهیدات لازم در این زمینه اندیشیده شده و مراکز گردشگری و اقامتی قرار است با رعایت شئونات ماه مبارک رمضان به مهمانان نوروزی خدمت‌رسانی کنند
وی با اشاره به ثبت و ارتقا معبد داش‌کسن به عنوان پایگاه ملی استان که در سال جاری محقق شد، می‌افزاید: با توجه به این موضوع اولین گروه از گردشگران خارجی در این معبد مورد استقبال قرار گرفته و از گنبد سلطانیه و معبد داش کسن بازدید کردند.
براتی ادامه می‌دهد: اینفلوئنسرهای چینی علاوه بر بازدید از گنبدسلطانیه و معبد داش‌کسن از مجموعه تفریحی شاه‌بلاغی، اقامتگاه بومگردی ایلخانی و بافت تاریخی بازدید کردند و با غذاهای سنتی و محلی این شهرستان آشنا شدند.
براتی با توضیح اینکه گنبد سلطانیه پیشانی گردشگری شهرستان است که در این ایام شاهد اجرای برنامه‌های مختلف در این گنبد خواهیم بود، تصریح می‌کند: در ایام نوروز برنامه‌های فرهنگی و هنری با عنوان نوروزگاه در قالب اجرای موسیقی و نمایش‌های آیینی و محلی در محوطه ارگ تاریخی سلطانیه برگزار می‌شود همچنین در خیابان ضلع شرقی گنبد سلطانیه که در سال جاری سنگ‌فرش شده و پیاده‌راه است برنامه‌های مختلفی اجرا می‌شود.
بقعه ملا حسن کاشی
این بنای آرامگاهی که در جنوب شرق محوطه تاریخی گنبد سلطانیه قرار دارد، در زمان شاه طهماسب صفوی برای مولانا حسن کاشی معروف به شیرازی از علمای حکمت الهی ساخته شده است.
مقبره مولانا حسن کاشی مطابق با الگوی مقبره‌سازی عصر صفوی ساخته شده یعنی ساخت بنا با پلان هشت ضلعی که در نمای داخلی تبدیل به فضای چلیپایی می‌شود.
معبد داش کسن (اژدهاتو)
این مجموعه در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه، در نزدیکی روستای ویر، از توابع همین بخش قرار گرفته است. این مجموعه در محوطه‌ای به شکل مستطیلی ناقص، به طول ۴۰۰ متر و عرض ۵۰ تا ۳۰۰ متر، دیده می‌شود.
در درون این مجموعه، سه غار نسبتاً عمیق در دل کوه کنده شده است که کنده‌کاری‌های زیبایی دارند. از نقش‌های این کنده‌کاری‌ها، می‌توان به دو تصویر اژدها که در مقابل یکدیگر به شکل قرینه حک شده‌اند، اشاره کرد.
معبد صخره‌ای داش‌کسن که به معنای سنگ تراشیده یا بریده سنگ است که در جنوب شرقی روستای ویر در سینه‌کش ارتفاعات محلی سلطانیه قرار دارد.
روستای تاریخی ویر
روستای ویر یکی از روستاهای قدیمی و تاریخی شهرستان سلطانیه است که آثار تاریخی بر جای مانده حاکی از آن است که این روستا در گذشته اهمیت و موقعیت درخور توجهی داشته است.
این روستا از آب و هوای این منطقه در فصل بهار و تابستان معتدل و در پاییز و زمستان سرد است. رودخانه همجوار روستا موجب توسعه باغ‌ها و مزارع پیرامون روستا شده است، به طوری که درآمد اکثر مردم این روستا از طریق فعالیت‌های زراعی، باغداری و دامپروری تأمین می‌شود.
گندم، جو، فرآورده‌های لبنی و انواع میوه، عمده‌ترین محصولات تولیدی این روستا هستند. صنایع‌دستی این روستا شامل جاجیم، قالی و سایر بافتنی‌ها است.
ارگ سلطنتی (کهندژ) سلطانیه
ارگ سلطانیه یا کهندژ در وسط شهر سلطانیه با ابعاد ۴۵۰×۴۵۰ و مساحتی بالغ بر ۱۸ هکتار استقرار یافته است. این محدوده از دو بخش خندق و حصار تشکیل یافته است و این قلعه که حدوداً ۱۰ هکتار است.
آثار ارزشمندی از معماری و شهرسازی دوران مغول را در خود جای داده است. جالب‌ترین عنصر شهری ارگ سلطانیه، مجموعه معروف به ابواب البّر است. این مجموعه شامل مدرسه، دارالشفاء، دارالضیافه، دارالسیاده، خانقاه، دارالکتب، بیت القانون، دیوان‌خانه‌ای به نام کریاس، مسجد جامع و بالاخره آرامگاه سلطنتی با موقوفات بسیار که دارای مدیریت خاصی بوده و خواجه رشیدالدین با عنوان نایب التولیه مدیریت مجموعه را در اختیار داشته است.
حال اگر در خنکای روزهای نخستین سال خواستید به زنجان سفر کنید برای سیر در تاریخ می‌توانید سلطانیه را با همه زیبایی‌هایش برگزینید.