انسان ها به گونه ای خلق شده اند که، تمایل به حضور در اجتماع را دارند و فقط در «جامعه» امکان رشد و شکوفایی استعدادشان وجود دارد. بنابراین، بررسی جنبه‌های متفاوت زندگی اجتماعی و پی بردن به پیشینه تاریخی آنان مورد توجه جامعه شناسان قرار دارد. چرا که، جامعه شناسی، به مطالعه علمی و نظام مند جنبه‌های مختلف زندگی انسان می‌پردازد. به همین سبب، بررسی جامعه شناختی ایل بختیاری و روند تکامل اجتماعی آنان، با توجه به فقر منابع تخصصی و آکادمیک، دارای اهمیت و ضرورت است. چرا که اکثر منابع موجود در این خصوص، با قلم افراد غیر متخصص و غیر دانشگاهی، با نگاه «عقل سلیمی» و بیشتر به شیوه «مردم نگارانه»، مورد نگارش قرار گرفت. بنابراین؛ این کاستی های محرز در حوزه بررسی جامعه شناختی، مولف را که خود؛ دارای تعلق قومیتی به جامعه ایلی بختیاری، عضو علمی دانشگاه و دارای تخصص جامعه شناسی است، دغدغه مندانه و بر اساس تلفیق؛ «تخصص» و «تجربه زیسته ایلی»، بر آن داشت که؛ بدون هر گونه «سوءگیری» و «تعصب ایلی و طایفه ای»، امانت و رسالت علمی خود را در زمینه نگارش این کتاب به شرح فصول ذیل به عمل آورد.
در فصل اول کتاب؛ «فرآیند تکامل اجتماعی و پیشینه تاریخی ایل بختیاری» از دوران پارینه سنگی، تاکنون مورد واکاوی اسنادی قرار گرفت. در این راستا، بررسی جامعه شناختی ایل بختیاری و چگونگی پیشینه و روند تکامل اجتماعی در بین آنان، مطابق با مستندات موجود، قابلیت رصد و پایش تاریخی را دارد، که در این بخش به فرآیند تکامل اجتماعی و پیشینه تاریخی ایل بختیاری از دوران پارینه سنگی تاکنون پرداخته شد.
در فصل دوم، «ساختار و سازمان اجتماعی- سیاسی ایل بختیاری» و انعکاس رویداد های تاریخی داخلی و خارجی در وضعیت ساختاراجتماعی، مورد بحث قرار گرفت. ایل بختیاری یکی از قدیمی ترین و مقتدرترین ایلات در ایران است که در طول تاریخ نقش بسزایی در تحولات تاریخی و اجتماعی کشور ایفاء نموده است و از نگاه «ساختارگرائی کارکردی »، از ساختار اجتماعی و سیاسی منسجمی برخوردار است. به گونه ای که این منطقه جغرافیائی از منظر ژئوپولوتیکی، اقتصادی و نفت خیز بودن، مورد توجه کشورهای استعمارگر قرار بوده است. در این خصوص، نافرمانی‌های اجتماعی – سیاسی و نبرد خوانین بختیاری بر علیه حکومت مرکزی، حضور مداوم انگلیسی ها در جنوب ایران بخاطر نعمت نفت، واگذاری امتیاز کشتیرانی در رود کارون به شرکت‌های انگلیسی و جاده لینچ را می‌توان از دلایل توجه و استقرار دولت‌های اروپایی در قلمرو جغرافیائی ایل بختیاری نام برد
در فصل سوم، «نقش خانواده در جامعه ایلی» و جایگاه و آن از منظر جامعه شناختی مورد بررسی قرار گرفت.. در این راستا، خانواده در ایل بختیاری، آداب و رسوم مختص به خود را داشته است که، هنوز علیرغم استیلاء و غلبه زندگی شهرنشینی و مدرنیت ناشی از آن، این رسوم تا حدودی باقی مانده است که به جای آوردن این آداب و رسوم همچنان مورد حرمت مردمان این ایل است.. در این فصل با توجه با منابع اندکی که در خصوص نقش خانواده در جامعه ایلی بختیاری در دسترس است، جایگاه و نقش خانواده از منظر جامعه شناختی مورد بررسی قرار گرفت.
در فصل چهارم با مقایسه «فیلم های مستند درباره کوچ بختیاری» مورد واکاوی قرار گرفت. بنابراین، در خصوص روند تکاملی کوچ ایل بختیاری، تحلیل محتوی پنج فیلم مستند در ایل بختیاری نظیر؛ علف (۱۳۰۲)، شقایق سوزان(۱۳۴۱)، قوم باد (۱۳۵۳)، تاراز (۱۳۶۶) و ایل راه (۱۳۸۷) انجام گرفت. در این فیلم ها؛ جنبه های اجتماعی و فرهنگی زندگی کوچ نشینی ایلوندان و تغییرات به وجود آمده در سبک و نوع کوچ از ابتدای سال ۱۳۰۲خورشیدی تا اواخر دهه ۶۰ بررسی گردید.
. همچنین علاوه بر بحث «فرهنگ»، به مفهوم «سرمایه اجتماعی»، نیز در درون ایل پرداخته شد. مفهومی که مولفه های آن در جامعه ایلی بختیاری عبارت اند از؛ هم دردی، نوع دوستی، همبستگی، اعتماد، صداقت، فداکاری، از خود گذشتگی، مشارکت و تعلقات اجتماعی است، که در فصل پنجم، این مولفه ها در بین ایلوندان بختیاری، در سه مولفه کلی شامل؛ اعتماد، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی نگارش گردید.
در فصل ششم به « نقش ایل بختیاری در وقایع اجتماعی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب ۱۳۵۷»، پرداخته شد. در ابتدا نقش بختیاری ها در «انقلاب مشروطه» تشریح گردید؛ چرا که، انقلاب مشروطه، یکی از پدیده های سیاسی و اجتماعی بارز در تاریخ معاصر ایران با نقش فعال اجتماعی این ایل شناخته می شود. مقوله بعدی در این دو زمانبندی، «اکتشاف نفت» در مناطق و قلمرو جغرافیائی بختیاری ها بود. بنابراین با شروع عملیاتی صنعتی در حوزه نفت، فرهنگ وارداتی غربی بر حوزه فرهنگ بومی بختیاری تاثیر گذاشت.
در این راستا، ایلوندان و به خصوص خوانین ایلی، نقش اجتماعی- سیاسی بارزی در توسعه قابلیت های نفتی این مناطق با حضور انگلیسی ها داشتند. عامل بعدی در فاصله بین دو زمان تاریخی ذکر شده، طرح «اسکان اجباری عشایر» (تخته قاپو) است. رضاه شاه، این نیت را در درون طرح اسکان اجباری دنبال می کرد که با خلع سلاح، سربازگیری، زندانی و قتل رهبران ایلی، فروش املاک و اراضی و خرید سهام نفت خوانین، با اسـکان دادن عـشایر بختیـاری، قدرت آنان را به شدت تضعیف و کنترل بیشتری بر آنان داشته باشد.
بخش قابل توجهی از فرهنگ و خرده فرهنگ ایل بختیاری، دستخوش تحولات و تغییرات اساسی گردید، به گونه ای که امروزه برخی از مناسک و رسومات ایلی، در حوزه زبان شناسی و نوع پوشش و همگرائی ایلی، کم رنگ و یا از بین رفته است. همچنین، شیوه های سنتی گذشته در کنار زندگی شهر نشینی، مدرنیسم، جهانی شدن و استاندار سازی هویت ها در درون ایل بختیاری در فصل هفتم کتاب، تحت عنوان، « شهرنشینی، مدرنیت و تاثیر آن بر زندگی ایل بختیاری»، نگارش گردید.
دکتر بهرام نیک بخش
عضو هیات علمی دانشگاه و مولف کتاب جامعه شناسی کاربردی ایل بختیاری
