اختصاصی تابناک یزد به همراه گزارش تصویری:
چندی است که طرح ارزیابی پروژه مجتمع پتروشیمی اوره و آمونیاک خاتم در دستور کار و بررسی کارشناسان محیط زیست قرار گرفته است.
شهرستان خاتم با وسعتی حدود 8200 کیلومتر مربع در جنوبی ترین نقطه استان یزد قرار دارد. این شهرستان ازشهرستان¬هاي جديد استان يزد است كه از دو شهر هرات و مروست تشكيل گرديده است.
در سال 1391، برنامه راهبردی توسعه و چشم انداز شهرستان خاتم تدوین و آینده این شهرستان در افق 14 ساله، این گونه دیده شد: " خاتم، شهرستانی باچند صنعت بزرگ پاک که مبتنی بر اصول محیط زیست و منابع طبیعی و بطور کلی توسعه پایدار است، توسعه یافته و همچنان قطب کشاورزی و دامپروری استان باقیمانده است. همچنین قراراست درسال 1404 شهرستان خاتم مرکز ثقل ارتباطی بین سه استان یزد، فارس وکرمان باشد و در زمینه طبیعت گردی نیز نه تنها در کشور، بلکه در جهان نیز مطرح شود".
تهیه چشم انداز برای توسعه، یعنی نمایان ساختن آینده ای واقع گرایانه، محقق الوقوع و جذاب برای توسعه ، یعنی دیدن هر آنچه نادیدنی است برای دیدن و داشتن آینده ای روشن و شفاف؛ و حال اگر این چشم انداز، چشم انداز توسعه ی یک شهرستان باشد و آن هم از نوع توسعه پایدار، بایدها و نبایدهای آن بیش از هر زمان، باید مسئله محیط زیست را مورد توجه قرار دهد. بطوری که در بخشی از سند چشم انداز توسعه خاتم آمده است: " توسعه پایدار مفهوم جدیدی از توسعه اقتصادی، انسانی و زیست محیطی را ارایه می‌دهد و توسعه واقعی را معادل رشد انسانی و زیست‌محیطی قلمداد می‌كند. بنابراین رقابت، عدالت و طبیعت سه مقوله مهم و کلیدی در توسعه است".
هرچند که سند چشم انداز توسعه شهرستان خاتم به خوبی این مسائل را دیده و از اقلیم شهرستان و رتبه دار بودن در محصولات کشاورزی تا جمعیت جوان و دیگر قابلیت های آنان را مورد توجه قرار داده است، اما واقعیت کنونی خاتم بیانگر حکایتی دیگر است.
چندی است که طرح ارزیابی پروژه مجتمع پتروشیمی اوره و آمونیاک خاتم در دستور کار و بررسی کارشناسان محیط زیست قرار گرفته است. پروژه ای که اگر موافقت اداره محیط زیست را بگیرد می توان گفت که نه تنها تدوین و تهیه سند چشم انداز توسعه این شهرستان کار عبثی بیش نبوده، بلکه خاتم باید با ذخیرگاه آب زیرزمینی، چشم انداز زیبای طبیعی، آسمان آبی، خاک پاک و هوای مطبوعش خداحافظی کند و منتظر سرانجامی چون شهرستان های اردکان و میبد باشد.
پتروشیمی اوره و آمونیاک خاتم، نه تنها یک صنعت پاک محسوب نمی شود بلکه دارای آلودگی های زیست محیطی بالائی است و این مسئله بر خلاف سند چشم انداز توسعه خاتم است و جایی در میان 25 اولویت پیشنهادی صنعت که در چشم انداز سند توسعه شهرستان خاتم دیده شده است، ندارد. پیشنهاداتی چون راه اندازی صنایع ظروف يك بار مصرف گياهي، خميركاغذ از ضايعات كشاورزي، انجماد و فرآوري ميوه، سبزيجات و صيفي‌جات، فرآوري كشمش، سردخانه، پاستوريزه كردن و بسته‌بندي خشك‌بار، دم‌نوش گياهي و ميوه‌اي، ماشين‌آلات توليد نان صنعتي، دم‌نوش گياهي و ميوه‌اي، توليد پلي‌پروپيلن، گرانول های زيست‌تخريب‌پذير.
مکان پیشنهادی این مجتمع در مسیر هرات به شیراز و در مجاورت مناطق حفاظت شده قره تپه وبروئیه است، قره تپه ای که پرنده شاخص هوبره را در خود دارد و به واسطه آن تنها مرکز تحقیقات هوبره کشور در آنجا واقع شده است، مسیری که چشم انداز مرتعی آن بر زیبایی منظر آنجا افزوده است وبخوبی می تواند کاربری گردشگری و طبیعت گردی داشته باشد که بی شک این واحد صنعتی سنگین، چون لکه ای نامتجانس از چشم انداز طبیعی و زیبای آنجا خواهد کاست.
به گفته مدیرکل شرکت آب منطقه ای استانتأمین میزان نیاز آبی این پروژه در ظرفیتشرکتآبمنطقهاینیست و از سوی دیگر مکان نمایی فعلی آن، در ورودی منابع آبی شهر هرات است که به دلیل آلایندگی های حاصل از آن تهدیدی جدی برای آب شهرستان خاتم محسوب شدهو از اصلی ترین اشکالات وارده بر پروژه است.
نقد دیگری که در این خصوص مطرح است، نحوه تأمین آب این مجتمع است که تأمین بخشی از آن با تبدیل چاه های کشاورزی به چاه های صنعتی امکان پذیراست، در حالی که در سند توسعه دیده شده است که خاتم بعنوان قطب کشاورزی یزد باید همچنان در این حوزه فعال بماند و با رشد صنایع تبدیلی و بسته بندی سعی در بهبود شرایط کشاورزی داشته باشد.
همچنین اصلی ترین مسئله ای که پیشنهاد دهندگان این طرح بر روی آن تأکید دارند که مورد حمایت برخی مسئولین نیز قرار گرفته است، مسئله اشتغال زائی است که بر اساس اطلاعات ارائه شده در سند چشم انداز، بیشترین شاغلان در بخش کشاورزی در حدود 44 درصد و کمترین شاغلان در بخش صنعت حدود 18 درصد بوده است واین شهرستان در سال 85، 3/4 درصد بیکار داشته است و این در حالی است که نیروی انسانی مورد نیاز این مجتمع بر اساس چکیده غیرفنی ارزیابی اثرات زیست محیطی 470 نفر ذکر شده است که همین آمار نیز در تضاد با آمار ارائه شده از سوی فرمانداری خاتم است که اشاره به آمار 2000نفری اشتغال زایی مستقیم دارد.
حال سوال اینجاست که مگر خاتم چه تعداد جمعیت بیکار دارد و چند درصد از این جمعیت بیکار مناسب برای کار در صنعت پتروشیمی هستند؟ آیا آن واحد فولادی که در دست احداث است نمی تواند پاسخگوی این نیاز باشد؟ و آیا اجرای دیگر صنایع سبز و تبدیلی که در سند توسعه خاتم دیده شده است و می تواند در راستای قطب کشاورزی بودن خاتم باشد، برای رفع معضل بیکاری خاتم همسو تر نیست؟آیا با وجود تنوع زیستی غنی از پرندگان و جانورانمنطقه و همچنین جنگل شادی، حوزه گردشگری و طبیعت گردی را نمی توان تقویت کرد و در این راستا اشتغال زائی بومی نمود؟و آیا این واحد همچون دیگر واحد های صنعتی در استان که خیل مهاجر را به استان روانه کرده است ماحصل دیگری خواهد داشت؟
از دیگر مسائلی که در خصوص این مجتمع قابل تأمل است این است که آیا جانمایی پیشنهادی فعلی این مجتمعدر آینده منجر به تغییر محور صنعتی شهرستان خاتم خواهد شد؟ آیا شعاع تأثیر آلودگی هوا بررسی شده است و اینکه بیشترین تأثیر را بر کجا خواهد داشت؟
و اما در این خصوص، سید حسین سادات موسوی مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان ضمن آنکه از بیان ایرادات وارده بر پروژه اوره و آمونیاک خاتم خودداری نمود اظهار داشت:اداره محیط زیست در انتظار جواب مکتوب استعلام وضعیت تأمین آب این پروژه از سوی شرکت آب منطقه ای است و اگر این شرکت بگوید که تأمین آب آن ممکن نیست، پروژه کنار گذاشته می شود و درصورت مثبت بودن پاسخ ، باید منتظر اعلام نظر نهایی از سوی سازمان مرکزی بود و بعد از اعلام نظرات اصلاحی و مکمل از تهران، ما می توانیم اعلام نظر کنیم و در حال حاضر محیط زیست با این پروژه نه موافقت و نه مخالفت کرده است و هنوز هیچ گونه مجوزی را اعلام نکرده است.
در این راستا محمدرضا کوچک زاده معاونت انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان نیز با تأکید بر اینکه هنوز به جمع بندی کلی در خصوص این پروژه نرسیده ایم در خصوص ارزیابی یک پروژه گفت : ارزیابی یکی از حالت های آن این است که درطرح رعایت یکسری آیتم ها اجرا بشود تا اثرات سوء را به حداقل برساند، به حداقل رساندنش روش و شیوه نامه داردو آنچه مهم است، تعهداتی که افراد در زمان اجرا می دهند که چگونه اجرا شود و در ایران این مشکل را داریم که در اجرا گرفتاری ایجاد می شود، تجربه در ایران نشان داده است که بهتر است صنعت را در جائی بگذاریم که اگر اثرات منفی هم داشت اطراف خودش را کمتر آسیب بزند.
پروژه اوره و آمونیاک خاتم در شرایطی منتظر صدور مجوز از اداره محیط زیست است که متولیان آن منتظر صدور مجوز از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان نمانده و در عرصه پیشنهادیشان اقدام به تابلو زنی و نهال کاری کرده اند و سوالی که پیش می آید این است که آیا کسانی که در همین ابتدای راه دست به تخلف می زنند چه ضمانتی برای اجرای صحیح پیوست زیست محیطی و تعهداتشان هست؟! و آیا آنها می توانند مجریان خوبی برای مصوبات محیط زیستی پروژه اشان باشند؟ درست است که درختکاری آلودگی ندارد، آیا تملک هم ندارد؟؟! و همچنین نکته ابهام انگیزی که شاید نیاز به رفع ابهام داشته باشد، نصب تابلویپتروشیمی خاتم در چهارسوی شهر است!! بطوری که یک نقطه برای ارزیابی پیشنهاد شده ولی 4 تابلو در 4 جای مختلف نصب شده است!
هرچند یکی دیگر از واقعیت هائی که در خصوص پروژه پتروشیمی خاتم عنوان می شود، مصوبه رهبری داشتن آن است ولی باید ببینیم که چه می شود که درست در سفر مقام معظم رهبری به استان و ابراز دغدغه مندی ایشان نسبت به مسئله آب یزد، مسئولین وقت در صدد گرفتن مجوز صنعتی پرآبخواه برای استان می شوند، آن هم نه یک مورد، نه دو مورد، بلکه 3 مورد!
باید منتظر ماند تا عملکرد مسئولان استان در این زمینه را به نظاره نشست.
گزارش : مریم منصوری شوازی
در سال 1391، برنامه راهبردی توسعه و چشم انداز شهرستان خاتم تدوین و آینده این شهرستان در افق 14 ساله، این گونه دیده شد: " خاتم، شهرستانی باچند صنعت بزرگ پاک که مبتنی بر اصول محیط زیست و منابع طبیعی و بطور کلی توسعه پایدار است، توسعه یافته و همچنان قطب کشاورزی و دامپروری استان باقیمانده است. همچنین قراراست درسال 1404 شهرستان خاتم مرکز ثقل ارتباطی بین سه استان یزد، فارس وکرمان باشد و در زمینه طبیعت گردی نیز نه تنها در کشور، بلکه در جهان نیز مطرح شود".
تهیه چشم انداز برای توسعه، یعنی نمایان ساختن آینده ای واقع گرایانه، محقق الوقوع و جذاب برای توسعه ، یعنی دیدن هر آنچه نادیدنی است برای دیدن و داشتن آینده ای روشن و شفاف؛ و حال اگر این چشم انداز، چشم انداز توسعه ی یک شهرستان باشد و آن هم از نوع توسعه پایدار، بایدها و نبایدهای آن بیش از هر زمان، باید مسئله محیط زیست را مورد توجه قرار دهد. بطوری که در بخشی از سند چشم انداز توسعه خاتم آمده است: " توسعه پایدار مفهوم جدیدی از توسعه اقتصادی، انسانی و زیست محیطی را ارایه می‌دهد و توسعه واقعی را معادل رشد انسانی و زیست‌محیطی قلمداد می‌كند. بنابراین رقابت، عدالت و طبیعت سه مقوله مهم و کلیدی در توسعه است".
هرچند که سند چشم انداز توسعه شهرستان خاتم به خوبی این مسائل را دیده و از اقلیم شهرستان و رتبه دار بودن در محصولات کشاورزی تا جمعیت جوان و دیگر قابلیت های آنان را مورد توجه قرار داده است، اما واقعیت کنونی خاتم بیانگر حکایتی دیگر است.
چندی است که طرح ارزیابی پروژه مجتمع پتروشیمی اوره و آمونیاک خاتم در دستور کار و بررسی کارشناسان محیط زیست قرار گرفته است. پروژه ای که اگر موافقت اداره محیط زیست را بگیرد می توان گفت که نه تنها تدوین و تهیه سند چشم انداز توسعه این شهرستان کار عبثی بیش نبوده، بلکه خاتم باید با ذخیرگاه آب زیرزمینی، چشم انداز زیبای طبیعی، آسمان آبی، خاک پاک و هوای مطبوعش خداحافظی کند و منتظر سرانجامی چون شهرستان های اردکان و میبد باشد.
پتروشیمی اوره و آمونیاک خاتم، نه تنها یک صنعت پاک محسوب نمی شود بلکه دارای آلودگی های زیست محیطی بالائی است و این مسئله بر خلاف سند چشم انداز توسعه خاتم است و جایی در میان 25 اولویت پیشنهادی صنعت که در چشم انداز سند توسعه شهرستان خاتم دیده شده است، ندارد. پیشنهاداتی چون راه اندازی صنایع ظروف يك بار مصرف گياهي، خميركاغذ از ضايعات كشاورزي، انجماد و فرآوري ميوه، سبزيجات و صيفي‌جات، فرآوري كشمش، سردخانه، پاستوريزه كردن و بسته‌بندي خشك‌بار، دم‌نوش گياهي و ميوه‌اي، ماشين‌آلات توليد نان صنعتي، دم‌نوش گياهي و ميوه‌اي، توليد پلي‌پروپيلن، گرانول های زيست‌تخريب‌پذير.
مکان پیشنهادی این مجتمع در مسیر هرات به شیراز و در مجاورت مناطق حفاظت شده قره تپه وبروئیه است، قره تپه ای که پرنده شاخص هوبره را در خود دارد و به واسطه آن تنها مرکز تحقیقات هوبره کشور در آنجا واقع شده است، مسیری که چشم انداز مرتعی آن بر زیبایی منظر آنجا افزوده است وبخوبی می تواند کاربری گردشگری و طبیعت گردی داشته باشد که بی شک این واحد صنعتی سنگین، چون لکه ای نامتجانس از چشم انداز طبیعی و زیبای آنجا خواهد کاست.
به گفته مدیرکل شرکت آب منطقه ای استانتأمین میزان نیاز آبی این پروژه در ظرفیتشرکتآبمنطقهاینیست و از سوی دیگر مکان نمایی فعلی آن، در ورودی منابع آبی شهر هرات است که به دلیل آلایندگی های حاصل از آن تهدیدی جدی برای آب شهرستان خاتم محسوب شدهو از اصلی ترین اشکالات وارده بر پروژه است.
نقد دیگری که در این خصوص مطرح است، نحوه تأمین آب این مجتمع است که تأمین بخشی از آن با تبدیل چاه های کشاورزی به چاه های صنعتی امکان پذیراست، در حالی که در سند توسعه دیده شده است که خاتم بعنوان قطب کشاورزی یزد باید همچنان در این حوزه فعال بماند و با رشد صنایع تبدیلی و بسته بندی سعی در بهبود شرایط کشاورزی داشته باشد.
همچنین اصلی ترین مسئله ای که پیشنهاد دهندگان این طرح بر روی آن تأکید دارند که مورد حمایت برخی مسئولین نیز قرار گرفته است، مسئله اشتغال زائی است که بر اساس اطلاعات ارائه شده در سند چشم انداز، بیشترین شاغلان در بخش کشاورزی در حدود 44 درصد و کمترین شاغلان در بخش صنعت حدود 18 درصد بوده است واین شهرستان در سال 85، 3/4 درصد بیکار داشته است و این در حالی است که نیروی انسانی مورد نیاز این مجتمع بر اساس چکیده غیرفنی ارزیابی اثرات زیست محیطی 470 نفر ذکر شده است که همین آمار نیز در تضاد با آمار ارائه شده از سوی فرمانداری خاتم است که اشاره به آمار 2000نفری اشتغال زایی مستقیم دارد.
حال سوال اینجاست که مگر خاتم چه تعداد جمعیت بیکار دارد و چند درصد از این جمعیت بیکار مناسب برای کار در صنعت پتروشیمی هستند؟ آیا آن واحد فولادی که در دست احداث است نمی تواند پاسخگوی این نیاز باشد؟ و آیا اجرای دیگر صنایع سبز و تبدیلی که در سند توسعه خاتم دیده شده است و می تواند در راستای قطب کشاورزی بودن خاتم باشد، برای رفع معضل بیکاری خاتم همسو تر نیست؟آیا با وجود تنوع زیستی غنی از پرندگان و جانورانمنطقه و همچنین جنگل شادی، حوزه گردشگری و طبیعت گردی را نمی توان تقویت کرد و در این راستا اشتغال زائی بومی نمود؟و آیا این واحد همچون دیگر واحد های صنعتی در استان که خیل مهاجر را به استان روانه کرده است ماحصل دیگری خواهد داشت؟
از دیگر مسائلی که در خصوص این مجتمع قابل تأمل است این است که آیا جانمایی پیشنهادی فعلی این مجتمعدر آینده منجر به تغییر محور صنعتی شهرستان خاتم خواهد شد؟ آیا شعاع تأثیر آلودگی هوا بررسی شده است و اینکه بیشترین تأثیر را بر کجا خواهد داشت؟
و اما در این خصوص، سید حسین سادات موسوی مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان ضمن آنکه از بیان ایرادات وارده بر پروژه اوره و آمونیاک خاتم خودداری نمود اظهار داشت:اداره محیط زیست در انتظار جواب مکتوب استعلام وضعیت تأمین آب این پروژه از سوی شرکت آب منطقه ای است و اگر این شرکت بگوید که تأمین آب آن ممکن نیست، پروژه کنار گذاشته می شود و درصورت مثبت بودن پاسخ ، باید منتظر اعلام نظر نهایی از سوی سازمان مرکزی بود و بعد از اعلام نظرات اصلاحی و مکمل از تهران، ما می توانیم اعلام نظر کنیم و در حال حاضر محیط زیست با این پروژه نه موافقت و نه مخالفت کرده است و هنوز هیچ گونه مجوزی را اعلام نکرده است.
در این راستا محمدرضا کوچک زاده معاونت انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان نیز با تأکید بر اینکه هنوز به جمع بندی کلی در خصوص این پروژه نرسیده ایم در خصوص ارزیابی یک پروژه گفت : ارزیابی یکی از حالت های آن این است که درطرح رعایت یکسری آیتم ها اجرا بشود تا اثرات سوء را به حداقل برساند، به حداقل رساندنش روش و شیوه نامه داردو آنچه مهم است، تعهداتی که افراد در زمان اجرا می دهند که چگونه اجرا شود و در ایران این مشکل را داریم که در اجرا گرفتاری ایجاد می شود، تجربه در ایران نشان داده است که بهتر است صنعت را در جائی بگذاریم که اگر اثرات منفی هم داشت اطراف خودش را کمتر آسیب بزند.
پروژه اوره و آمونیاک خاتم در شرایطی منتظر صدور مجوز از اداره محیط زیست است که متولیان آن منتظر صدور مجوز از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان نمانده و در عرصه پیشنهادیشان اقدام به تابلو زنی و نهال کاری کرده اند و سوالی که پیش می آید این است که آیا کسانی که در همین ابتدای راه دست به تخلف می زنند چه ضمانتی برای اجرای صحیح پیوست زیست محیطی و تعهداتشان هست؟! و آیا آنها می توانند مجریان خوبی برای مصوبات محیط زیستی پروژه اشان باشند؟ درست است که درختکاری آلودگی ندارد، آیا تملک هم ندارد؟؟! و همچنین نکته ابهام انگیزی که شاید نیاز به رفع ابهام داشته باشد، نصب تابلویپتروشیمی خاتم در چهارسوی شهر است!! بطوری که یک نقطه برای ارزیابی پیشنهاد شده ولی 4 تابلو در 4 جای مختلف نصب شده است!
هرچند یکی دیگر از واقعیت هائی که در خصوص پروژه پتروشیمی خاتم عنوان می شود، مصوبه رهبری داشتن آن است ولی باید ببینیم که چه می شود که درست در سفر مقام معظم رهبری به استان و ابراز دغدغه مندی ایشان نسبت به مسئله آب یزد، مسئولین وقت در صدد گرفتن مجوز صنعتی پرآبخواه برای استان می شوند، آن هم نه یک مورد، نه دو مورد، بلکه 3 مورد!
باید منتظر ماند تا عملکرد مسئولان استان در این زمینه را به نظاره نشست.
گزارش : مریم منصوری شوازی
