دخمه‌هاي زرتشتیان که به «برج خاموشان» و «برج سکوت» نيز مشهور هستند، از نظر ظاهری معمولاً به صورت حفره‌هایی بزرگ بر فراز كوه‌هاي كم‌ارتفاع در حاشيه شهرها دیده می‌شوند و دور تا دور آنها، دیواره‌هایی بزرگي قرار دارند.
البته اشکال دیگری از دخمه‌ها مانند گورستان و حتی انواع مسقف آن همچون دخمه‌ی پادشاهان نيز وجود دارد كه در مورد نوع مسقف آن مي‌توان به دخمه داریوش اول در دوره هخامنشیان اشاره كرد كه آرامگاه پادشاه در درون آن قرار گرفته است.
اما نکته‌ی قابل توجه این است که تمام دخمه‌ها در دوران فعاليت خود دارای نگهبان بوده‌اند كه در محلي به نام «دخمه دان»، «دخمه گاه» یا «شهر مقابر» استقرار داشته‌اند.
فعاليت اين اماكن تاريخي كه در دوران كهن براي دفن مردگان دين زرتشت بكار برده مي‌شدند، اكنون به علت موارد بهداشتی غيرفعال هستند و اين روزها به یکی از جاذبه‌های تاریخی و پربازدید توسط گردشگران بدل شده‌اند.
بنا به روایات برگرفته از آیین زرتشت، در اين دين عناصر «آتش»، «آب» و «خاک»، مقدس شمرده مي‌شوند لذا در قديم معتقد بودند كه دفن جسد در خاک يا غرق کردن آن در آب، اين عناصر را ناپاک خواهد كرد و حتي سوزاندن جسد را نیز منجر به آلوده کردن آتش و از گناهان مي‌دانستند و به همين دليل نيز اجساد مردگان خود را بر فراز برج‌های خاموشی و در دسترس مرغان و جانوران لاشه‌خور مي‌گذاشتند، تا نابود شوند.
البته برخي تاریخ‌نویسان و مورخان نيز بر اين باور هستند كه دخمه‌ها بیشتر به عنوان گورهای دسته جمعی در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار مي‌گرفتند چرا كه بنا به اظهار برخی موبدان، دخمه حتی در هنگام مرگ «اشوزرتشت» پیامبر این آیین، وجود نداشته و به دلایل دیگری به وجود آمده است چرا که این پیامبر نیز در شهر «بلخ» مدفون است.
گویا اين روش وداع با مردگان به دنبال دفن کوروش کبیر باب شده است هرچند كه در روايتي ديگر اين موضوع را به دوران حمله مغولان و شيوع بیماری‌هایی همچون حصبه و وبا نسبت می‌دهند، به نحوي كه در زمان مغولان حتی روزانه تا 20 هزار پيكر کشته‌شدگان به جا می‌مانده است و از آنجايي كه توان و فرصت و امکانات تدفین این تعداد وجود نداشته، آنها را بر سر کوه‌ها می‌گذاشتند تا لاشخورها و دیگر حیوانات از بدن آن ها بخورند و سپس بقایای این اجساد را در چاله‌اي که در وسط آن دخمه‌ها ایجاد می‌کردند، به خاک می‌سپردند.
استان يزد جاذبه‌هاي تاريخي و طبيعي فراواني دارد كه بعضاً به ثبت ملي و حتي ثبت جهاني نيز رسيده و در اين ميان دخمه‌هاي زرتشتيان يكي از پربازديدترين اين اماكن است.
تعداد دخمه‌هاي يزد كه از مناطق زرتشتی‌نشین كشور محسوب مي‌شود، كم نيست ولي معروفترين و پربازديدترين آنها در حاشيه‌ي جنوبي شهر يزد به روي كوهي رسوبی و کم ارتفاع به نام «کوه دخمه» واقع شده است.
لازم به يادآوري است كه این قبيل بناها داراي معماری خاصی هستند و به گونه‌ای ایجاد شده‌اند که دسترسی گوشت‌خواران به اجساد ساده باشد لذا اغلب آنها نيز فاقد سقف یا میان فضا و معمولاً نيز در خارج سکونتگاه‌هاي شهری و روستایی و بر فراز بلندی‌ها ساخته شده‌اند.
دخمه يزد كه شامل دو دخمه و ساختمان‌ها و بناهايي در پايين كوه بوده و اكنون تنها بقايايي از ساختمان‌هايش باقي مانده است، قدمتي مربوط به پيش از اسلام دارد.
اين مكان معمولاً در ايام روشنايي هوا مورد بازديد گردشگران است و در شب هنگام و تاريكي هوا به دليل نبود روشنايي نمي‌توان از زيبايي‌هاي اين بنا كه دقيقاً در كنار جاده ترانزيتي بندرعباس – يزد – تهران واقع شده، بهره گرفت.
سید مصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد مي‌گويد: نورپردازی دخمه يا برج خاموشان یزد به عنوان یکی از اماکن پربازدید گردشگری در استان اخیراً بسیار مورد بحث قرار گرفته است.
وي خاطرنشان مي‌كند: اين نورپردازي باید متفاوت از سایر بناهاي تاريخي شهر و به نوعی نرم و لطیف انجام شود چرا که نوعی گردشگری به نام «گردشگری سیاه» در این فضا وجود دارد که باید حفظ شود.
فاطمي با اشاره به لازمه حفظ هر محل تاریخی همراستا با حفظ نوع گردشگری حاکم بر آن مكان، اظهار می‌کند: دخمه‌ها در واقع نوعی گورستان زرتشتیان در دوران باستان بود و لذا نورپردازی این قبيل فضا‌ها باید به گونه‌ای انجام شود که گردشگری آن نيز حفظ شود و فضا را با تاریخچه و پیشنیه‌ای که از آن روایت می‌شود، همراستا قرار دهد.