پسماندهای صنعتی، مواد زاید ناشی از فعالیت‌های صنعتی هستند و معمولاً شامل فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره زباله‌های ویژه و زباله‌های خطرناک هستند که در فرایندهای مختلف در صنایع تولید مي‌شود ولي جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع آنها بايد مطابق با ضوابط خاص و مقررات ویژه‌ای باشد.
البته در حالي مدیریت نامناسب پسماندهای صنعتی در سال‌های اخیر بحران‌های زیادی را در جوامع بشری از جمله ايران به وجود آورده است كه اين ضایعات بالقوه می‌تواند منبع بزرگی از منابع خام و انرژی باشد که از گورستان‌های دفع زباله بازیافت شود و از نظر اقتصادی هم سودآور باشد اما برای عملی کردن آن به فناوری‌هایی نوینی نیاز هست.
از طرفي افزایش پسماندهای صنعتی خطرناک و کمبود قانون‌های لازم برای مدیریت پسماند مشکلات جدی در برخی نقاط ایران به وجود آمده ولي مشكل عمده آن حداقل در استان يزد، نبود اطلاعات كامل از ميزان توليد اين پسماندها در صنايع استان است.
ايسناي يزد نظر به اهميت اين موضوع ميزگردي را با عنوان «پسماندهای صنعتی، چالش ها و فرصت ها» با حضور جمعي از مسئولان استان برگزار كرده و به بررسي اين مهم پرداخته است.
لزوم تعریف عملیاتی برای پسماندها
«سید مسعود عظیمی» مدیر عامل شرکت شهرک های صنعتی استان در اين ميزگرد بر لزوم تعریف عملیاتی از آلودگی پسماندها تاکید و اظهار کرد: باید دید که آیا پسماندهای یک واحد دامداری در بخش كشاورزي کمتر از یک واحد صنعتی است یا کاشت گیاهی مانند اکالیپتوس تا چه اندازه پسماند براي محيط شهري تولید می‌کند و آیا اين ميزان از پسماند برخی صنایع كمتر است يا بیشتر و چرا به اين قبيل پسماندها گاهاً بی‌توجهی میشود.
وی همچنین به آلودگی صوتی به مراتب بالاتر برخی بخش های خدماتي مانند فرودگاه‌ها در مقایسه با اغلب صنایع اشاره کرد و گفت: باید بررسی شود که آلودگی و پسماندهای کمربندی شهر یزد با روزانه 15 هزار تردد بیشتر است یا پسماندهایی که سه هزار واحد صنعتی یزد تولید میکنند.
عظيمي همينطور بر لزوم بررسي اولويت و اهميت رسيدگي به پسماندهای عفونی بیمارستانی در مقايسه با پسماندهای صنایع در استان نيز تاكيد كرد و گفت: البته اولويت‌بندي پسماندهای استان براي كنترل نيازمند انجام آمایش در اين زمينه است چرا كه در حال حاضر به دليل عدم اگاهي كافي در اين زمينه، تنها آنچه كه به چشم‌مان مي‌ايد را قضاوت مي‌كنيم.
صنايع متولي دفع پسماندهاي ويژه‌‌شان
مدير عامل شركت شهركهاي صنعتي استان در ادامه ضمن دستهبندی پسماندهای صنعتی به دو دسته پسماندهای معمولی و پسماندهای ویژه، تصريح كرد: در حال حاضر پسماندهای معمولی صنایع استان همانند پسماندهای خانگی و سایر پسماندها به صورت معمولی جمع‌آوری و به محل دفن آنها، حمل میشوند ولی جمع‌آوری و دفع بهداشتی پسماندهای ویژه صنایع بنا بر مفاد ماده 13 قانون به عهده مدیریت واحدها با هماهنگی محیط زیست است.
وی با بیان این که 97 درصد از صنایع استان در رده بنگاههای کوچک و متوسط یا به اصلاح SME هستند، گفت: عمده صنایع نساجی استان در حوزه بافت فعالیت دارند و تعداد زیادی از صنایع شیمیایی فعال استان نیز در حوزه صنایع پاک فعالیت میکنند به نحوی که گرانول را به محصولات مورد نظر تبدیل می کنند و پسماند ویژه ای ندارند.
عظيمي در مورد سه درصد باقی مانده صنایع استان که جزو صنایع بزرگ محسوب میشوند نیز گفت: قاعدتاً واحدهای بزرگی که در بخش صنعت اقدام به کسب مجوز میکنند، باید گواهی زیست محیطی حتی برای استقرار واحد و تغییر زون ها برای بهره برداری داشته باشند لذا محیط زیست و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان بر فعالیت آنها اشراف دارند.
وی با بیان این که در حال حاضر 550 واحد در قالب شهرکهای صنعتی استان فعالیت دارند، افزود: 450 واحد از این تعداد واحدهای صنعتی و مابقی نیز واحدهای خدماتی و صنفی هستند.
مدير عامل شركت شهركهاي صنعتي استان ادامه داد: از مجموع واحدهای مستقر در شهرک های صنعتی استان تنها پسماند حدود 15 واحد باید تحت نظر باشند و سایر واحدهای بزرگ استان مانند الکتروکویر یزد به شدت پاکیزه و پاک عمل می کنند.
پولساز بودن پسماندهاي بسياري از صنايع
عظيمي با بیان این که بسیاری از پسماندهای واحدهای صنعتی استان نیز دارای ارزش افزوده و پولساز برای این واحدها هستند، در این باره به براده های آهن یا سربارههای فولادسازیها که دارای عناصر با ارزشی هستند یا حتی سرقیچی واحدهای نساجی که قابلیت استفاده در دیگر صنایع دارند، اشاره کرد.
وی با اشاره به این که می‌توان با هدف گذاری و مدیریت صحیح چالش پسماندهای صنعتی در استان را به فرصتی برای استان تبدیل کرد، در این رابطه تاکید کرد: اگر بتوانیم پسماندهای صنایع را با خلاقیت و نوآوری مدیریت کنیم می‌توان از آنها در دیگر چرخه های ارزشمند تولید استفاده کرد.
اين مسئول با بیان این که همین تفکر باعث شده تا ضایعات بسیاری از صنایع ناب استان به حداقل ممکن برسد، اظهار کرد: البته مشکل اساسی دراین رابطه نیاز به تکنولوژی و هزینه‌های سنگین است که در صورت تامین آنها می‌توان صنایع استان را به سمت صنایع ناب پیش ببریم.
وی بر لزوم ایجاد شرکت‌‌هایی برای مدیریت این پسماندها، تحقق این موضوع را برای صنایع و این شرکت‌ها مدلی پولساز حتی برای پسماندهای قلیایی و اسیدی دانست.
عظيمي یکی دیگر از الزامات چنین موضوعی را ارائه آموزشهای لازم به صنایع در این حوزه و ایجاد هستههای محیط زیستی و کارشناسان حرفه ای ایمنی، سلامت و محیط زیست( HSE ) در بخش صنعت ذکر کرد.
عدم نگراني پسماندهاي شهركهاي صنعتي
مدير عامل شركت شهركهاي صنعتي استان با بیان این که خوشبختانه در صنایع مستقر در شهرکهای صنعتی به لحاظ وجود پسماندهای صنعتی نکرانی نداریم و نظارت کامل بر فعالیت آنها وجود دارد، اظهار کرد: خطر جدی پسماندهای صنعتی در استان مربوط به صنایع های ریسک و پراکنده در استان مانند پتروها و تعداد اندکی از فولادیها است که موضوع نظارت بر دفع پسماندهای انها را نگران کننده کرده است.
وی خاطرنشان کرد: البته در شرایط یحران اقتصادی کنونی نیز باید در رفع این مشکلات به صنایع کمک کرد نه این که مشکلی دیگر را پیش پای آنها گذاشت.
مشكل نظارت بر پسماندهای صنایع پراكنده
«محمدرضا کوچک‌زاده» معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان نيز با اشاره به لزوم اهتمام به پسماندهای خطرناک صنایع، گفت: این پسماندها نه تنها خاک بلکه منابع آبی و هوای استان را آلوده میکنند لذا باید با جدیت به مسئله کنترل و نظارت بر دفع بهداشتی آنها توجه داشته باشیم.
به گفته وی، در حوزه صنایع پراکنده مشکلات بیشتری را به لحاظ پسماندهای صنعتی شاهد هستیم چرا که نظارت مستمر بر این واحدها از توان انسانی محیط زیست خارج است.
وی با بیان این که مدیریت پسماندهای ویژه و خطرناک برعهده مدیریت این صنایع محول شده است، معتقد است که باید در گام اول برای کاهش تولید پسماند و استفاده مجدد از آنها در صنایع تلاش شود.
طراحي سايت دفن پسماندهاي صنعتي
كوچك‌زاده در مورد برنامه‌ریزی محیط زیست استان برای دفع پسماندهای خروجی این قبیل صنایع نیز گفت: در همین راستا اداره کل محیط زیست سایتی را برای دفن زباله‌های صنعتی طراحی کرده و مطالعات در این خصوص شروع شده است ولی موضوع مهمتر در این رابطه کسب اطلاعات از وضعیت پسماندهای صنعتی استان است تا بتوان برای این سایت برنامه ریزی مناسبی داشت.
به گفته وی، البته طرح جمع آوری اطلاعات از وضعیت پسماندهای استان به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان واگذار شد ولی به دلیل نبود اهتمام ویژه در این مورد، اجرای این طرح برعهده محیط زیست استان نهاده شد که قرار است با همکاری سازمان جهاددانشگاهی استان به سرانجام برسد.
معاون محيط زيست استان در این باره ضمن درخواست همکاری صنایع استان برای دستیابی به اطلاعات صحیح از وضعیت پسماندهای صنعتی، تاکید کرد: مدیران صنایع استان نباید محیط زیست را در مقابل خود بدانند چرا که شناسایی دقیق این مشکلات می تواند منجر به برنامه‌ریزی صحیح برای کمک به صنایع جهت رفع این مشکل شود.
يزد محروم از طرح جامع پسماندهاي صنعتي
كوچك‌زاده با اشاره به تهیه طرح جامع پسماند برای زباله‌های شهری در استان، بیان کرد: هرچند در قانون برای مدیریت هر یک از انواع پسماندها متولی مشخصی تعریف شده ولی لازم است که برای تمام پسماندهای استان اعم از شهری، بیمارستانی و صنعتی و غیره، یک طرح جامع کلی تهیه شود تا بتواند برنامه ریزی اصولی برای دفع هر کدام از آنها در قالب بستهای ایجاد کرد.
وي ساماندهی این حوزه را نیازمند همت جمعی و تبدیل آن به یک دغدغه برای تمام مسئولان و شهروندان از طریق فرهنگسازی و آموزش دراین حوزه دانست و گفت: این که محور عقدا - مهریز در استان به عنوان محور ممنوعه برای استقرار صنایع آلاینده تعریف شد نیز حاصل همین همت جمعی در استان بود.
وی با بیان این که متاسفانه در استان برنامه جامعی در مورد پسماندهای صنعتی وجود ندارد، تاکید کرد: قطعاً استراتژی هر استان را نمیتوان براساس طرح آمایشی کشور به درستی تعریف کرد بلکه باید براساس این اسناد بالادستی برای هر منطقه برنامه‌ریزی مورد نیاز همان منطقه را تدوین کرد لذا تیم برنامه‌ریزی استان نیز باید برنامهای جدی دراین رابطه داشته باشد.
90 درصد پسماندهاي صنعتي دورريختني نيست
دکتر «عضنفر میرجلیلی» نائب رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی یزد نيز با اشاره به اين كه پساب های صنعتی نیز بخشی از پسماندهای صنايع محسوب میشوند، خواستار اهتمام به این موضوع شد.
وی با تاکید بر کنترل پسماندهای گازی خطرناک صنایعی مانند فولاد و لاستیک که موجب آلوگی هوا میشوند، اظهار کرد: در حال حاضر 90 درصد پسماندهای صنایع دوریختنی نیستند و می‌توان این پسماندها حتی پسماندهای ناشی از بخارات برخی صنایع که همراه با یون هستند را مورد بهره برداری مناسب قرار داد و از آنها ارزش افزوده کسب کرد.
میرجلیلی در مورد نظارت بر وضعیت پسماندهای صنایع در استان پیشنهاد کرد که با توجه به بیکاری فارغالتحصیلان حوزه محیط زیست، از این ظرفیت برای در جهت رفع مشکل بهره گرفته شود.
وی همچنین فرهنگسازی و توجه دادن صنایع و مردم در مورد مضرات پسماندها را از سوی متولیان فرهنگی و رسانه‌های استان مهم دانست و گفت: گفتمان سازی در این رابطه نیز می‌تواند باعث پیوند بیشتر مراکز علمی با بخش اجرایی برای مطالعه طرحهای کاربردی در این حوزه شود.
میرجلیلی تاکید کرد: قطعاً مطالعات در این حوزه باید دانش محور باشد تا مسئولان موظف باشند تا براساس اسناد موثق مجاب به فعالیت موثر در حوزهخای مرتبط با این موضوع شوند.
محيط زيست همراه مردم است نه در مقابل
البته کوچک‌زاده معاون محيط زيست استان نیز در مورد پیشنهاد بکارگیری نیروی انسانی بیشتر از محل جذب فارغ التحصیلان بخش محیط زیست، اظهار کرد: متاسفانه علی رغم اهمیت حوزه محیط زیست همیشه ضعیفترین ساختار نیروی انسانی و اعتباری در بین دستگاههای اجرایی کشور مربوط به حوزه محیط زیست است لذا امکان جذب نیروی انسانی دراین حوزه بسیار سخت است و تمام تلاش محیط زیست در حال حاضر قدم برداشتن در راستای اهداف بلند سازمان با بهره گیری از امکانات و نیروی انسانی موجود است.
وی گفت: اگر رسانه‌های ما بتوانند این مفهوم را در جامعه جا بیاندازند که محیط زیست برای خود مردم است و نباید تنها دغدغه ظاهری و شعاری باشد بلکه عمیقاً باید به آن اهتمام داشت، گام بزرگی دراین راستا برداشته خواهد شد.