سعید عطار در خصوص بحران آب و راهکارهای غلبه بر آن در یزد، گفت: هر جامعهای دارای منابعی است که با استفاده از آنها، جوامع میتوانند در گام اول، حیات و سپس، روند توسعه خود را طی کنند.
وی افزود: دستهای از این منابع، طبیعی یعنی فراهمشده توسط طبیعت و دستهای دیگر، انسانساز و حاصل تلاشهای مردم آن جوامع هستند. با این نگاه، بحران به کمبود شدید یک یا چند منبع اطلاق میشود به شکلی که حیات و توسعه جامعه با خطر مواجه شود. بسته به اهمیت منبع، میتوان بحران را خطرناک دانست و آن را جدی گرفت. بحران آب، ازاینجهت بحران خطرناکی است.
عضو کانون تفکر آب استان یزد ادامه داد: دانشگاه یزد در طی بیش از یک سال گذشته، چهار کانون تفکر تأسیس کرده که تقریباً در هیچ استانی چنین کانونهایی با این شکل و محتوا تأسیس نشده است این کانونها، تلاش میکنند با همگرایی سه بخش دانشگاهیان، مدیران اجرایی و بخش خصوصی، مسائل و چالشهای استان یزد را موردبررسی قرار داده و راهکارهایی برای حل مسائل مطرح کنند.
استاد دانشگاه یزد بیان کرد: یکی از موفقترین کانونهای تفکر دانشگاه یزد، کانون تفکر آب است که جمعی از صاحبنظران دانشگاهی و اجرایی در آن عضو هستند. بر طبق دادههایی که مدیران سازمان آب منطقهای یزد در جلسات کانون تفکر آب این دانشگاه مطرح کردهاند، از مجموع منابع بالفعل آب استان، ۷/۹۶۲ میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی (۸۲ درصد)، ۷/۷۳ میلیون مترمکعب در بخش صنعت و خدمات (۰/۶ درصد) و ۶/۱۲۶ میلیون مترمکعب در بخش شرب (۱۲ درصد) مصرف میشود.
بخش کشاورزی عمده مصرفکننده آب استان
عطار اضافه کرد: غالب آب استان توسط بخش کشاورزی مصرف میشود که دادههای سازمان جهاد کشاورزی استان نیز کموبیش همین واقعیت را نشان میدهد. با توجه به میزان منابع فعلی آب و ادامه روند کنونی مصرف آن تحلیل دقیق و جامعی در خصوص اینکه تا چند سال دیگر آب بخشهای مصرفی قابل تأمین است وجود ندارد و اگر روند موجود ادامه داشته باشد، ما با تشدید بحران آب بیش ازآنچه هماکنون وجود دارد مواجه خواهیم شد.
عضو هیئتعلمی دانشگاه یزد تأکید کرد: یزدیها برای قرنهای متمادی، با مدیریت بهینه آب از طریق نظام قنات، نهتنها حیات شهر را تضمین کردند؛ بلکه تمدن منحصربهفردی در حاشیه کویر بنا کردند. علیرغم این پیشینه تمدنی، نوعی گسست در فکر و اندیشه یزدیها رویداده است که حاصل این گسست، نهتنها از بین رفتن آن نظام مدیریت بهینه بوده بلکه حیات شهر در معرض خطرات مهیبی قرارگرفته است.
وی با اشاره به اینکه که نادیده گرفتن بحران آب یا رفتن به سمت پاسخهای نادرست، ما را وارد دوران مهاجرتهای زیستمحیطی میکند، اظهار داشت: واقعیت این است که آب مصرفی در بخش کشاورزی، از منابع آب درون استان تأمین میشود و درنتیجه، دو بخش دیگر استان مخصوصاً بخش شرب شهری، بهشدت وابسته به انتقال آب بین بخشیاند.
عطار عضو کانون تفکر آب استان یزد تصریح کرد: در حال حاضر عدهای با این تصور اشتباه که آب انتقالی به یزد برای مصرف در حوزه کشاورزی است، به خط لولههای انتقال آب به استان یزد آسیب میرسانند که این حرکتشان سریعاً برشدت فشار و طعم آب مصرفی ساکنان یزد تأثیر میگذارد، وقتی هماکنون این وضعیت با یک تصور اشتباه اتفاق میافتد ما را باید به این تأمل بیندازد که سالهای آینده که با تغییرات اقلیمی، خشکسالی تشدید خواهد شد، آن زمان چه اتفاقاتی خواهد افتاد.
باید به بهای کنار گذاشتن خودکفایی در کشاورزی، در تأمین آب خودکفا شویم
عطار افزود: با توجه به هزینههای بالای اقتصادی و هزینههای امنیتی انتقال آب بینحوزهای و تنشهایی که بهسرعت رو به افزایش است، اتکا به منابع آبی انتقالی خطرات زیادی برای امنیت استان در آینده ایجاد خواهد کرد، بنابراین، استراتژی درست در حوزه آب، استراتژی اتکا به منابع آبی درون استان است.
استاد علوم سیاسی دانشگاه یزد ادامه داد: رویکرد درست برای طراحی راهبرد مصرف آب در بخش کشاورزی، در نظر گرفتن منابع آبی موجود در استان و برنامهریزی برای تخصیص بهینه همین منابع در بخشهای سهگانه صنعت-تجارت، کشاورزی و شرب است. ما باید به بهای کنار گذاشتن خودکفایی در کشاورزی، در تأمین آب خودکفا شویم. بر مبنای این رویکرد، پس از کسر سهم بخش شرب و صنعت-خدمات از کل حجم منابع آب تجدیدشونده استان، مازاد آب که همچنان درصد بالایی خواهد بود به بخش کشاورزی اختصاص یابد.
عضو کانون تفکر آب یزد گفت: اگر به ادبیات جهانی موضوع مدیریت مصرف آب در دوران تغییر اقلیم نیز نگاه کنیم، راهبرد «سازگاری» دقیقاً چنین رویکردی را توصیه میکند. نگرانی زیادی از جهت اعتراض کشاورزان یزدی در صورت کاهش تخصیص آب به این بخش وجود ندارد. چراکه با توجه به بنیه قوی اقتصاد استان و درنتیجه، حرکت کشاورزی استان به سمت یک کشاورزی دانشبنیان ازیکطرف و امکان ایجاد فرصتهای شغلی برای آنها در بخش خدمات مشخصاً گردشگری و بومگردی از طرف دیگر و همینطور، سابقه تاریخی یزدیها در سازگار شدن با شرایط سخت محیطی، این چالش با مدیریت درست، آسیب زیادی به استان ما نخواهد زد.
نادرست بودن راهکارهای گذشته درزمینهٔ مدیریت آب
وی تأکید کرد راهکارهای پیشین برای مدیریت حوزه آب عمدتاً مبتنی بر یک اولویتبندی نهچندان درست بودهاند. در نظر بگیرید اگر شما مسئله اصلی استان را اشتغالزایی و صنعتی شدن در مقیاس تولید کارخانهای بدانید، به یکشکل راهکار میدهید که متفاوت باحالتی است که شما، مسئله اصلی استان را تأمین آب برای تداوم بقاء میدانید.
این استاد دانشگاه تصریح کرد در حال حاضر، یک نظر قوی در مورد حل بحران آب استان، انتقال آب بین بخشی است که این راهحل مزایایی برای ما دارد؛ اما مبتنی بر این نگاه است که چالش آب استان با اتکا به بیرون قابلحل است. همانطور که پیشازاین نیز اشاره کردم، این راهحل مبتنی بر نگاه درست و همهجانبه نیست. با انتقال آب از خلیجفارس یا دریای عمان به یزد، شاید بیست سال بعد از انتقال، ما در نقطهای بدتر از امروز قرار بگیریم.
وی اذعان کرد اگر نقطه تمرکز را از درون به بیرون منتقل کنیم و فکر کنیم چالشهای درونی استان در قضیه آب با انتقال آب از بیرون حل خواهد شد، به لحاظ سیاستگذاری این اتفاق میاندکل نقطه تمرکز درست یعنی مدیریت تقاضا و تخصیص بهینه آبی که در درون استان است به حاشیه رانده میشود و بهجای آن، به نقطه سرخوشانه و احتمالاً مبتنی بر یک تصور اشتباه منتقل میشویم و دوباره دچار این خطای میشویم که نیازی به انجام کارهای سخت نیست و با خط لوله انتقالی، مسائلمان حل میشود.
استاد علوم سیاسی دانشگاه یزد ادامه داد، در علم سیاست گفته میشود که نقطه آغاز سیاستگذاری، بروز یک مسئله است. اگر مسئله، حل نشود، تبدیل به چالش میشود و درصورتیکه چالش حل نشود، بحران پدید میآید. در این سیکل، هرجایی که سیاستگذار مداخله کند، میتواند زمینه لازم برای حلوفصل مسئله یا چالش یا بحران فراهم شود. شرط کافی اما این است که طرح دقیقی وجود داشته باشد که سیاستگذاران با استفاده از آن بتوانند در مسیر حل آن پدیدهها اقدام کنند.
عطار اظهار داشت: کانون تفکر آب، یک اتاق فکر استانی است که ذخایر دانشی و تجربهای جمعی از بهترینهای استان یزد در مدیریت آب را گرد یک میز قرار داده است در مرحله اول یعنی درک ضرورت مداخله، سیاستگذاران استانی و ملی ما به جمعبندیهای لازم رسیدهاند که باید جدیتر از گذشته، مداخله سیاستی کرد. کانون تفکر آب دانشگاه یزد نیز در مرحله دوم این چرخه، تلاش میکند تا با طرح راهبرد، رویکرد و اقدامات ضروری، پشتوانه علمی لازم برای یک سیاستگذاری خوب را فراهم کند. با توجه به اینکه لوازم اصلی این چرخه سیاستگذاری فراهمشده است
عضو کانون تفکر آب یزد ادامه داد کانون تفکر آب با راهبری مسئولین دانشگاه یزد و مدیریت، دکتر سمسار یزدی، بررسی مجموعه ۱۲ گانه ای از موضوعات را در دستور کار خود قرار داده است که از تغییرات آب و هوایی (اقلیم) و آثار آن بر منابع آب استان آغاز و با بررسی موضوع ظرفیتسازی و آموزش نیروهای ماهر و کارآمد درزمینهٔ آب، موضوعات آن به سرانجام میرسد
وی در پایان گفت هماکنون اعضای کانون تفکر آب در حال کار کردن بر روی بیانیهای در مورد مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات هستند و همه این موضوعات دوازدهگانه، قطعاتی از پازل بزرگی برای حل بحران آب در استان یزد هستند.