نجوم همواره جز علائق مردم بوده زیرا اکثر پدیده های آسمانی را می توان با چشم رصد کرد؛ از حیث ملموس بودن رویدادهای نجومی جذابیتی برای مردم به وجود آمده که همواره پیگیر رویدادهای نجومی و نشانه هایی از آثار و بقایای اجسام کهکشانی هستند.
یکی از اجسام کهکشانی که دیدن آن می تواند برای هر فردی جذاب به نظر برسد شهاب سنگ است. یک شهاب‌سنگ قطعه جامدی از بقایای به جامانده از جرم‌هایی مانند یک دنباله دار، سیارک، شهاب یا شهاب واره است که در اصل در فضای بیرونی شکل گرفته و توانسته پس از گذر از اتمسفر و تحمل تأثیر آن روی سطح زمین یا یک سیاره دیگر انتقال یابد.
دیدن بقایای شهاب سنگ ها روی زمین و تشخیص آن از سایر سنگ ها کار هر کسی نیست از این رو در صدد آمدیم تا فردی که علاقمند به کندوکاو در مناطقی از کشور برای شناسایی شهاب سنگ ها است گفتگویی داشته باشیم.
حجت کمالی، ۳۵ ساله متولد کرمان، دانشجوی کارشناسی زمین شناسی و لیدر تخصصی ژئوتوریسم، فردی است که نزدیک به ۱۴ سال در زمینه شناسایی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی فعالیت می کند.
آقای کمالی از آنجایی که شناسایی سنگ های قیمتی و شهاب سنگ ها در میان سایر سنگها کاری دشوار است بفرمایید چطور تفاوت این ها برای شما آسان است؟
بنده خیلی به سنگ ها مخصوصا سنگ های جواهرات علاقه دارم؛ این علاقه از دوران کودکی در من وجود داشته و روز به روز هم بیشتر شد .به دلیل علاقه بسیار زیادی که به شهاب سنگ ها دارم نزدیک به ۱۲ سال است که به صورت تخصصی و علمی، در خصوص آنها تحقیق و پژوهش انجام می دهم.
چطور شد که به سنگ ها و سنگ های قیمتی علاقمند شدید؟
یکی از پرسش‌های مهم بشر همواره این بوده که زمین، ماه و به طور کلی، منظومه شمسی چطور به وجود آمده است. برای پاسخ به این سوال، دو گروه از محققان فعالیت می‌کنند. دسته اول، اخترشناسان هستند که روی سیاره‌های خارج از منظومه شمسی (سیاره‌های فراخورشیدی) مطالعه و با اطلاعات حاصل از آن درباره منظومه خودمان نتیجه‌گیری می‌کنند. دسته دوم شهاب‌سنگ‌شناسان هستند که به جای کار روی نور دریافت شده از طریق تلسکوپ، روی نمونه‌ای از سنگهای فرازمینی مطالعه می‌کنند.
بیشتر شهاب سنگ ها بازمانده ماده اولیه ای هستند که منظومه شمسی از آن پدید آمده است و بررسی این شهاب سنگهای آغازین در آزمایشگاه، دانشمندان را قادر می کند با بخشی از غبار اختری که منظومه شمسی از جمله خورشید، زمین و غیره از آن پدید آمده فعالیت علمی انجام دهند.
این اجرام، نمونه ای از بخش های دست نیافتنی منظومه شمسی هستند و شهاب سنگ هایی که به زمین سقوط می کند دارای مقادیر بسیار ناچیزی از این مواد معدنی هستند که این مواد اطلاعات بسیار زیادی را از منظومه شمسی در اختیار دانشمندان قرار می دهد.
در صحبت هایتان اشاره کردید ۱۲ سال به صورت تخصصی در زمینه شناسایی شهاب سنگ ها فعالیت می کنید برای ما جالب است بدانیم که در این مدت چقدر شهاب سنگ جمع آوری کرده اید؟ آیا اطلاعی از جزئیات آن هم دارید؟
بله. تقریباً بالغ بر ۱۲۰۰ قطعه شهاب سنگ تا کنون کشف کرده ام؛ این تعداد شهاب سنگ از ۵۰ میدان بارش متفاوت و ۶ گروه خاص بوده اند.
اولین شهاب سنگی که کشف کردید برای چه زمانی و از چه نوعی بود؟
اولین شهاب سنگی که کشف کردم ۸۱۹ گرم و ۱۳ قطعه بود؛ برای طبقه بندی مقدار ۲۵ گرم از این سنگ را برش زدم و آن را به واسطه یکی از دوستان دکتر پورخرسندی از دانشگاه تهران به فرانسه برای آنالیز و آزمایش نوع سنگ ارسال کردم.
دکتر پور خرسندی اقدامات زیادی در راستای طبقه بندی و ثبت شهاب سنگ های ایران انجام داده اند. ایشان تنها ایرانی است که در دانشگاه ( سرژ ) فرانسه، مرکز تحقیقات اروپایی علوم زمین مشغول به تحصیل در زمینه شهاب سنگ ها ست.
اکنون این سوال در ذهن همه علاقمندان به نجوم به وجود می آید که واقعا شهاب سنگ ها در چه مناطقی وجود دارند؟ آیا مکان یابی هم نیاز به اقداماتی دارد؟
شهاب سنگ ها در همه مناطق به صورت یکنواخت سقوط می کنند ولی در مناطق کوهستانی به دلیل شرایط آب و هوایی، ماندگاری کمتری نسبت به مناطق کویری و خشک دارند. بیشتر در دشت ها و کویر های ماسه ای خشک که فرسایش آبی کمتر و فرسایش بادی بیشتری دارند بهتر می توان شهاب سنگ ها را شناسایی و کشف کرد.
به دلیل وجود آهن آزاد در شهاب سنگ ها، فرسایش شیمیایی و مکانیکی شهاب سنگ با سرعت بالایی صورت میگیرد. به همین دلیل عمر شهاب سنگ ها در مناطق کوهستانی و رطوبت دار زیر هزار سال است. ولی در مناطق خشک و کم باران ماندگاری شهاب سنگ ها تا ۵۰ هزار سال در دشت های ایران تخمین زده شده است.
در مناطق خشک و کم باران ماندگاری شهاب سنگ ها تا ۵۰ هزار سال در دشت های ایران تخمین زده شده است
آیا برای کار خود ابزاری هم دارید که بتوانید شهاب سنگ ها را به واسطه آن شناسایی کنید؟
طی این سالها که در این زمینه فعالیت می کردم نزدیک به ۱۰ هزار سنگ مشکوک از دشت های مختلف به همراه اوردم تا آنها را مورد بررسی قرار دهم. برای شناسایی شهاب سنگ ها فقط تجربه کافی است. ابزار خاصی ندارم ولی می توانم به راحتی در مدت زمان کوتاهی سنگ معمولی را از شهاب سنگ تشخیص دهم.
به نظر می رسد که برای اطرافیانتان هم جالب باشد بدون ابزار به کشف شهاب سنگ می روید.
بله. در این راه سعی کردم تجربیاتم را در اختیار خیلی از علاقه مندان و جستجو گران که از شهرهای مختلف ایران تماس میگرفتند قرار دهم.
برخی افراد نمونه هایی دارند که قادر به تشخیص شهاب سنگ بودنشان نیستند از این رو سعی می کنم آنان را راهنمایی کنم.
در مسیر راهنمایی اطرافیانتان آیا قلق کارتان هم توضیح می دهید؟ در واقع چه مشخصه ای شهاب سنگ ها را از سایر سنگ ها متمایز می کند؟
بله. اصولاً شهاب سنگ ها یه سری مشخصات خاص و منحصر به فرد دارند؛ همه شهاب سنگ ها وقتی که از جو زمین عبور می کنند یک پوسته سوخته تقریباً ۱ میلیمتری به نام « fusion crust » به خود می گیرند که معمولاً در کل سنگ به صورت یکنواخت است.
۹۰ درصد شهاب سنگ ها از سنگ های زمینی چگال تر هستند و ۹۵درصد آنها نسبت به آهنربا جاذبه دارند. البته که شهاب سنگ های با ارزش و قیمتی به آهنربا کشش ندارند. فرم شهاب سنگ ها به هنگام عبور از جو به حالت فرم ایرودینامیکی در می آید یعنی لبه تیز ندارند.
آهنی که درون شهاب سنگ هاست و به رنگ نقره ای است، معمولاً به صورت آهن آزاد وجود دارد .همچنین کانی های زمینی مانند «کوارتز کلسیت»، «میکا»، «هماتیت» و «مگنتیت» در شهاب سنگ ها وجود ندارد و این کانی ها فقط مختص سنگ های زمینی است.
چقدر طول می کشد تا بتوانید یک سنگ را از شهاب سنگ تشخیص بدهید؟
بنده با توجه به تجربه ای که طی این سالها کسب کردم با بررسی اولیه می توانم تشخیص بدهم که آیا سنگ مشکوکی که پیدا کرده ام مشخصات شهاب سنگی را دارد و اینکه می تواند شهاب سنگ باشد یا خیر؛ با چند بررسی در نگاه اولیه می توانم تشخیص دهم که آیا نیاز به آزمایش های بیشتری دارد یا اینکه یک سنگ کاملاً زمینی است.
شاید اکنون علاقمندان بتوانند با سرنخی که به آنها می دهید به دنبال علاقه شان بروند و شهاب سنگ کشف کنند می توانید بگویید دقیقا در چه شهرهایی به جستجوی شهاب سنگ می روید؟
من به شهر و استان های یزد، سیستان بلوچستان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، بندر عباس، اصفهان و تمام دشت های اطراف کرمان سفر کردم و طی این چند سال جستجوها و پژوهش های زیادی انجام دادم.
آیا کسی همانند شما که علاقمند به کشف و شناسایی شهاب سنگ ها باشد در دنیا وجود دارد؟ به این فکر افتادید که ثبت رکورد داشته باشید؟
بله. در دنیا افراد و گروههای زیادی هستند که به دنبال جستجوی شهاب سنگ اند حتی در ایران هم تا جایی که من اطلاع دارم بیش از ۲۰۰ گروه در سراسر کشور به صورت گروهی و انفرادی مشغول جستجوی شهاب سنگ هستند و در خیلی موارد آنها را برای جستجوی بهتر راهنمایی کرده ام.
در بعضی کشورها جستجوی شهاب سنگ شغل محسوب می شود و این کار به صورت رقابتی انجام می گیرد. این ها به صورت تیمی و گروهی در صدد کشف شهاب سنگ ها هستند.
من تمام زندگی خود را طی ۱۴ سال صرف جستجوی شهاب سنگ کردم؛ هیچ درآمدی هم از این راه ندارم و کلیه هزینه های جستجو را به صورت شخصی می پردازم.
البته که در حال حاضر نزدیک به ۵-۶ سال است که به صورت گروهی کار را دنبال می کنیم به همراه دو نفر از اعضای گروهم به نام های ( محمدرضا سجادی نیا و مهران کمالی). جدا از اتلاف وقت و در خیلی موارد می شد که حتی بعد از ۳ ماه جستجو، یک شهاب سنگ هم کشف نمی کردیم.
با توجه به اینکه شهاب سنگ ها ارزش بالایی دارند و همین موضوع می تواند دست شما را برای فروش آنها و پولدار شدن باز کند؛ آیا به فکر فروش افتاده اید؟
بنده تا کنون نه به فکر فروش شهاب سنگ بودم نه به فکر ثبت رکورد در گینس! بلکه به خاطر علاقه بسیار زیاد و اینکه عاشق کارم بودم و هستم به کشف شهاب سنگ پرداختم.
تا کنون نه به فکر فروش شهاب سنگ بودم نه به فکر ثبت رکورد در گینس! بلکه به خاطر علاقه بسیار زیاد و اینکه عاشق کارم بودم و هستم به کشف شهاب سنگ پرداختم
کل فکر و دغدغه من این بود که بتوانم شهاب سنگ های بیشتر و بهتری کشف کنم و به نام کشورم به ثبت جهانی برسانم. به همین دلیل برخی ها لقب مرد شهاب سنگی ایران را به من داده اند.
لقب مرد شهاب سنگی خیلی جالب است. خودتان از این لقب چه برداشتی دارید؟
خیلی از دوستان و رسانه ها به من لطف دارند و دلیل اینکه این لقب را به من دادند این است که من عاشقانه به کشف شهاب سنگ می روم. تا کنون بیشترین ثبت شهاب سنگ از ایران توسط بنده در بانک جهانی شهاب سنگ صورت گرفته است.
کشفیات شما چه تاثیری به حال ایران دارد؟
توانستیم با این کشفیات و ثبت آنها در بولتن جهانی یا بانک شهاب سنگی دنیا، آمار و رتبه ایران را ارتقا دهیم. تا ۴ سال پیش کلاً ۴ شهاب سنگ از ایران کشف شده بود و در بین ۱۳۶ کشوری که بیشترین شهاب سنگ ها از آنها کشف و ثبت شده بود، ایران در جایگاه ۱۲۲ قرار داشت. اما اکنون ایران بین ۹ کشور اول دنیا قرار دارد همچنین با این ثبت عظیم و بزرگ توانستم استان کرمان را قطب شهاب سنگ کشور کنم.
درباره ارزش مادی شهاب سنگ ها صحبت کنید که چقدر ارزشمند هستند و ارزش آنها به چه عواملی بستگی دارد؟
تا جایی که من اطلاع دارم معمولاً شهاب سنگها بسته به ارزش و کمیاب بودنشان بین گرمی ۱ دلار تا ۴ هزار دلار در کشورهای اروپایی خرید و فروش می شوند که آن هم بستگی به نوع و گروه سنگ دارد .
از نظر ارزش مادی این شهاب سنگ ها چون متفاوت هستند قیمت های متفاوتی دارند؛ این شهاب سنگ ها بین گرمی ۱۰ تا ۱۵ دلار قیمت گذاری می شودولی از نظر ارزش مادی این شهاب سنگ ها چون متفاوت هستند قیمت های متفاوتی دارند؛ این شهاب سنگ ها بین گرمی ۱۰ تا ۱۵ دلار قیمت گذاری می شود.
در صحبت هایتان اشاره کردید که ۱۲۰۰ شهاب سنگ را کشف کردید، این شهاب سنگ ها را کجا نگهداری می کنید؟
کلیه شهاب سنگ هایی که کشف کرده ام را در کلکسیون شخصی خودم در منزل نگهداری می کنم یا به مکان هایی که نیاز به تحقیقات در زمینه شهاب سنگ وجود دارد اهدا می کنم.
آیا تا به حال دانشگاه، مرکز یا موزه ای از اقدامی که شما انجام داده اید استقبال کرده است؟
طی سفری که به تهران داشتم و رایزنی های بسیار خوبی که با اساتید دانشکده زمین دانشگاه تهران و رئیس دانشکده داشتم، با استقبال بسیار خوبی روبرو شدم به همین دلیل یکی از شهاب سنگ های خود را به این دانشگاه اهدا کردم تا دانشجویان بتوانند از آن بهره مند شوند.
قرار است چه اتفاقی با شهاب سنگی که به دانشگاه اهدا کردید بیافتد؟
این شهاب سنگ در بولتن جهانی با عنوان « سنگ ۱۵۴ کرمان» نام گرفته است اکنون در دانشگاه تهران قرار دارد. طی همکاری هایی که با این دانشگاه دارم قرار است آزمایشگاهی به صورت تخصصی و رسمی که کار طبقه بندی شهاب سنگ ها از این پس در آن انجام می گیرد راه اندازی شود.
طبقه بندی شهاب سنگ ها برای اولین بار است که در یک دانشگاه ایرانی انجام می گیرد.
شنیدیم که دانشگاه تهران شما را به دانشجوی افتخاری در رشته زمین شناسی دعوت کرده آیا این درست است؟
بله این یک پیشنهاد است. ممکن است به زودی این اتفاق رخ دهد و بنده برای ادامه تحصیل به دانشگاه تهران بروم و همکاری های خودمان را با دانشگاه در زمینه شهاب سنگ ها شروع کنم.
البته این ملزم به حمایت دانشگاه تهران است که قرار است دستگاههای آنالیز و طبقه بندی شهاب سنگ ها را خریداری کند و گام مهمی برای اولین بار در این زمینه بردارد و بنده هم اعلام آمادگی کامل کردم که با این اقدام نمونه های جدید و متفاوت تری به دانشگاه تهران اهدا کنم.
با این همه شهاب سنگی که دارید قصد ندارید که موزه ای داشته باشید؟
بله با همکاری میراث فرهنگی کرمان و با صحبت هایی که با مدیر کل میراث فرهنگی استان و معاون میراث فرهنگی داشتم قرار بر این شد که اولین و بزرگترین موزه شهاب سنگ های ایران را که یک موزه علمی و جاذبه گردشگری هم محسوب می شود را در میدان گنجعلیخان کرمان راه اندازی کنیم.
با همکاری میراث فرهنگی استان و معاون میراث فرهنگی اولین و بزرگترین موزه شهاب سنگ های ایران راه اندازی می شودهمچنین با حمایت های میراث فرهنگی کرمان توانستم اولین مجوز مجموعه داری شهاب سنگ ها را به صورت شخصی و رسمی از میراث فرهنگی تهران و میراث طبیعی تهران دریافت کنم.
چرا این شهاب سنگ ها را نگهداری یا اهدا می کنید و نمی فروشید؟
از آنجایی که علم با سرعت سرسام آوری رو به پیشرفت است و هر روز بیش از پیش نیاز به اطلاعات دقیق علمی و کهکشانی احساس می شود و بشر همواره در صدد این بوده که کهکشان ها سیارات و به کل منظومه شمسی چگونه و از چه چیزی پدید آمده است اطلاعاتی که در این شهاب سنگ ها نهفته است کمک بزرگی برای محققان خواهد بود.
از این رو چون این رشته علمی در کشورهای اروپایی و غربی به عنوان یک رشته دانشگاهی وجود دارد و دانشجویان زیادی در این زمینه مشغول به تحصیل هستند هدف بنده از اهدای شهاب سنگ به مراکز علمی و دانشگاهی این بود که بتوانیم این رشته علمی را به صورت آکادمیک در دانشگاههای داخل کشور دنبال کنیم و قدم بزرگی در این راه برداریم و دانشجویان با این موضوع داغ و جذاب علمی که تا کنون مورد توجه قرار نگرفته است بیشتر آشنا شوند.
تا به حال چندین سمینار برای معرفی شهاب سنگ ها و آشنایی علاقه مندان با شهاب سنگ ها با همکاری چندین موسسه از جمله آسمان شب ایران و ... در تهران و کرمان برگزار شده که بنده هم حضور داشتم؛ تا دانشجویان و علاقه مندان بتوانند بهتر و بیشتر با شهاب سنگ ها آشنایی پیدا کنند.
البته ما نیاز به حمایت های بیشتر از طرف دولت، مسئولان و دانشگاههای مربوطه داریم؛ لازم است نگاه جدی تری به این رشته شود و ما هم به نوبه خود تلاش خودمان را در پیشبرد این پدیده علمی و شناخت بهتر شهاب سنگ ها و کشف شهاب سنگ های کمیاب تر و با ارزشمند تر به کار می گیریم.