گوشه گوشه ایران در طول تاریخ، عرصه هنرنمایی هنرمندان ایرانی بوده و
هنرمندان این مرز و بوم در سختترین شرایط آثاری را به وجود آوردهاند که
نمایشگر فرهنگ و تمدن ایران است.
مردمان کهن شهر یزد با وجود سرسختی اقلیم کویری این منطقه، در هنرنمایی از
گذشته تاکنون جایگاه ویژهای در کشور داشتهاند و این استان بدون شک مهد
صنعت نساجی کشور بوده است.
هنرهایی از جمله زری‌بافی که از هنرهای اعیانی و اشرافی بوده و برای بافت
پارچه‌های فاخر به کار برده می‌شد، روزگاری در این شهر رونق خوبی داشت ولی
امروز به دلیل گران قیمت بودن آن و جایگزینی هنرهای دیگر، رو به افول و
فراموشی است.
زری‌بافی با پیشینه‌ای 100 ساله بافت نوعی پارچه است که پودهای آن از طلا و
بسیار ظریف و گران قیمت است. چله تا تار آن از ابریشم خالص و پودهای آن
ابریشم رنگی یا نخ گلابتون از جنس زرین یا سیمین است و به دلیل گران قیمت
بودن، بیشتر برای افراد پولدار و اشرافی جامعه بافته می‌شد.
هر چند تاریخچه مستندی برای هنر زری‌بافی وجود ندارد اما بعضی متون تاریخی
از به کار گرفتن پارچه‌های زری‌بافی در پرده‌ها در دوران اشکانیان و همچنین
رومیان و پرداخت هزینه‌های هنگفت به دلیل فاخر بودن و برند بودن پارچه‌های
زری که از سوی ایرانیان بافته می‌شد، خبر می‌دهند. با نگاهی به دستگاه‌های
قدیمی به کار رفته در این هنر، متوجه تکمیل آن در دوره صفوی می‌شویم.
شهرت نساجی یزد
دلیل شهرت صنعت نساجی یزد، «قیاس الدین علی نقشبند یزدی» از هنرمندان نامی
کشور و استان و یکی از شاخص‌ترین بافندگان این هنر قدیمی بوده است ولی
امروزه این هنر به دلیل گران قیمت بودن آن که اغلب به دلیل استفاده از طلا و
نقره است، رو به فراموشی رفته و هنرهایی مانند ترمه‌بافی تاحدودی جایگزین
آن شده است.
البته به تازگی با توجه به نامزدی یزد برای کسب عنوان «پایتخت نساجی کشور»،
اداره میراث فرهنگی استان با راه‌اندازی کارگاه زری‌بافی و احیای
دستگاه‌های قدیمی این رشته در «خانه هنرمندان حیران» در صدد است که این هنر
قدیمی و سنتی را مجدداً احیا کند.
آموزش 9 نفر برای احیای هنر زری‌بافی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان
می‌گوید: از سال گذشته این معاونت برای احیای دوباره صنعت زری‌بافی با
بهرهگیری از تخصص یک کارشناس خبره از پژوهشگاه تهران، دستگاه های قدیمی
این رشته را احیا و دوره هایی را برای آموزش آن به دوستداران این رشته در
خانه حیران برگزار کرد.
«محمدرضا دهقان مهرجردی» اضافه می‌کند: در حال حاضر و در مرحله نخست این
طرح، 9 نفر در استان در حال آموزش این رشته نساجی هستند و تلاش خواهد شد که
در دوره های بعدی، تعداد هنرمندان بیشتر شود تا خروجی بهتری داشته باشیم.
وی بیان می‌کند: آموزش بافت پارچه‌های فاخر به دلیل گران قیمت بودن مواد
آن، هنوز مورد استقبال مناسبی قرار نگرفته است ولی امیدواریم با آموزش
کارآموزان به مرور زمان این هنر احیا شود و افرادی به طور حرفه ای به
بافت این نوع پارچه بپردازند هر چند که تولیدات این هنر قطعاً مانند گذشته
خریدار نخواهد داشت ولی کسانی هستند که برای تهیه مجموعه‌ای از پارچه‌های
فاخر به خرید آن علاقه‌مند شوند.
به گفته دهقان مهرجردی، شهر یزد در تلاش برای نامزدی به عنوان پایتخت نساجی
کشور است و به همین دلیل تلاش دارد که هنرهای نساجی فراموش شده این دیار
را احیا و با برگزاری کارگاه های آموزش این هنرها را دوباره زنده کند.
وی می گوید: صنایع دستی استان در حال حاضر برای رسیدن به این هدف، 300
کارگاه نساجی سنتی را ایجاد یا احیا کرده است و تلاش دارد افراد را در این
کارگاه ها آموزش دهد.
این مسئول اظهار می کند: کارگاه های مذکور با همکاری یک نفر پشتیبان
برگزار می‌شود و بعد از اتمام دوره های آموزشی، افراد به درآمدزایی خوبی
خواهند رسید.
محدودیت مالی برای رونق صنایع دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان
می‌گوید: صنایع دستی از مهمترین نمادهای فرهنگ و هنر گذشته ایرانیان است و
می‌تواند به تولید و اشتغالز ایی کمک کند ولی تاکنون از سوی مسئولان
مورد حمایت جدی قرار نگرفته است در حالی که می‌تواند در حل مشکل بیکاری و
تولید ملی راهکار خوبی باشد.
به اعتقاد وی، با وجود محدودیت شدید اعتبار و منابع مالی محدود نمی‌توان
هنرهای سنتی و فراموش شده گذشته را احیا کرد، در حالی که این هنرها، میراثی
از گذشتگان و نماد فرهنگ و تمدن ما هستند.
دهقان مهرجردی عنوان می‌کند: برای احیای صنعتی مانند زری بافی که از
گذشتههای دور در یزد رونق داشته، نیاز به حمایت مالی داریم و با این
محدودیتهای مالی نمی‌توان بسیاری از هنرهای گذشته نساجی را دوباره احیا
کرد.
وی ادامه می‌دهد: هرچند به تازگی با خودیاری مردمی و خیران و همچنین بخش
خصوصی، کارهای خوبی برای احیای هنرهای نساجی و اشتغالزایی در این حوزه
انجام شده است ولی برای فعالیت مطلوبتر و همچنین رونق کارگاههای قدیمی
سنتی و دستی نیاز به همکاری و حمایت بیشتر داریم.
وی درباره وضعیت امروز هنر زری‌بافی، بیان می‌کند: قرنها پارچه‌های
تولیدی از زری‌بافی در دربارها و کلیساهای جهان از توکیو تا لندن به کار
گرفته می‌شد و امروز نیز به دلیل ارزش والای آن، این دست بافته‌ها در
موزههای مشهور دنیا نگهداری می‌شود ولی این هنر امروزه رو به فراموشی است
و به دلیل سختی های کار، کمتر کسی راغب به فعالیت در این حوزه است لذا
برای احیای آن نیاز به حمایت دولت است.
صنایع دستی اهرمی برای تحقق اقتصاد مقاومتی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اظهار
می کند: برای صنایعی مانند کاشی و فولاد که زیان‌های جبرانناپذیری به
محیط زیست وارد می کنند، سرمایه گذاری های میلیاردی انجام می‌شود
ولی هیچ توجهی به صنایع پاکی مانند صنایع دستی که یادگار نیاکان و فرهنگ و
تمدن ماست، صورت نمی‌گیرد.
«محمدرضا دهقان مهرجردی» می‌گوید: این در حالی است که می‌توان با اندک
سرمایهای در این حوزه، برای چندین نفر اشتغال ایجاد کرد و به تولید ملی
رسید.
وی معتقد است که صنایع دستی مهم ترین اهرم تحقق شعار سال یعنی «اقتصاد
مقاومتی؛ تولید و اشتغال» است و باید بیشتر مورد توجه مسئولان امر قرا
گیرد.