در استان یزد بعضی گونههای جانوری و گیاهی وجود دارند که در معرض خطر
انقراض هستند و انسان ها به کاهش جمعیت آنها سرعت بخشیده و گونههای در
معرض خطر را افزایش دادهاند.
آسیبهای طبیعی و انسانی از جمله جادهسازی، فعالیتهای معدنی یا
شکارهای غیرمجاز این گونه‌ها، جمعیت آنها را تهدید می کند. خشکسالی نیز
در سالهای اخیر لطمه جدی به این گونه‌ها وارد کرده است به طوری که نجات
گونه‌ها از خطر انقراض، همت و نظارت بیشتر مسولان را میطلبد.
اهمیت حفظ شیرکوه به لحاظ تنوع زیستی
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد می گوید: اگر در مورد
حفاظت از تنوع زیستی استان نظارت و برنامهریزی مناسب صورت گیرد، بخش
خصوصی میتواند نقش مهمی در بهبود تنوع زیستی داشته باشد.
«حسن اکبری» اظهار میکند: تاکنون 170 گونه پرنده، حدود 60 گونه پستاندار،
40 گونه خزنده و بیش از 800 گونه گیاهی در استان شناسایی شده است، البته
این آمار تمام گونههای استان نیست و هنوز گونه های ناشناختهای وجود دارد
که قطعاً با شناسایی آنها، در آینده این آمار تغییر میکند.
وی میافزاید: مهم ترین گونه گیاهی استان در کوهستان شیرکوه در محدوده 2
شهرستان تفت و مهریز و بخش کوچکی در شهرستان اشکذر قرار دارد، به طوری که
بیش از 60 درصد گونههای گیاهی استان در این محدوده است.
وی با بیان این که گونههای انحصاری گیاهی در کوهستان شیرکوه وجود دارد که
ارزش حفاظتی بالایی دارند، عنوان میکند: اهمیت خاص این گونه‌ها به خاطر
بومی بودن و همچنین به دلیل در معرض خطر بودن برخی از آنهاست و به همین
دلیل حفظ شیرکوه از نظر تنوع زیستی استان، بسیار مهم است.
نجات یوزپلنگ در گرو اعمال مدیریت خاص
اکبری مهم ترین گونه جانوری تنوع زیستی استان از نظر حفاظتی را یوزپلنگ ذکر
میکند و می‌گوید: بالاترین درجه حفاظتی به تلاش برای نجات این گونه
اختصاص یافته است به طوری که از دهه 80 تا نیمه دهه 90 ایجاد ایستگاه های
حفاظتی، دوربینگذاری و تقویت طعمههای این گونه مانند کل و قوچ و میش
انجام شد و لیکن با وجود انجام این اقدامات، این گونه از‌نظر جمعیتی وضعیت
خوبی ندارد و نتیجه تلاشهای انجام شده خیلی مثبت نبوده است.
به گفته وی، علاوه بر این از حدود یک سال گذشته، مکاتبات متعددی را با
سازمان حفاظت محیط زیست کشور آغاز کردیم و پیشنهادهایی هم در شرایط
نیمهطبیعی به سازمان ارائه کردهایم ولی سازمان در این مورد هیچ گونه
موافقتی اعلام نکرده است، ضمن این که هنوز نتوانسته‌ایم در این رابطه
اعتباری را تامین کنیم.
وی ادامه می‌دهد: اگر برای نجات یوزپلنگ یک مدیریت خاص صورت نگیرد، این
گونه آینده روشنی نخواهد داشت اما برای سایر گونههای جانوری شرایط در
سالهای اخیر با وجود خشکسالی بهتر شده است.
به گفته وی، در گذشته بهبود وضعیت تنوع زیستی با همکاری مردم همراه نبود و
شکارچیان استان، بعضی از دامداران و مردم محلی و شوراهای استانی یا رو در
روی محیط زیست بودند یا با محیط زیست همکاری نداشتند ولیکن در 5 سال اخیر
با محیط زیست همکاری پیدا کرده‌اند و بهبود محسوسی در جمعیت علف خواران
که از مهم ترین و برجستهترین تنوع جانوری استان هستند، دیده می‌شود.
ورود موفقیتآمیز بخش خصوصی به حفظ تنوع زیستی
اکبری می‌گوید: برای اولین بار در کشور 3 منطقه قرق اختصاصی به بخش خصوصی
داده شده و به عبارتی حفاظت و بهره‌برداری از حیات وحش کشور به مدت 5 سال
به این افراد واگذار شده است که نقطه عطفی در تنوع زیستی کشور محسوب می
شود چرا‌که ارزیابی فعالیت افتخاری در این قرقها از چند سال گذشته نشان
از موفقیت این برنامه دارد و اگر نظارت و برنامهریزی مناسب در این راستا
صورت گیرد، بخش خصوصی کمکی جدی در تنوع زیستی استان خواهد کرد.
وی با اشاره به این که در بعضی مناطق که همکاری مردم بیشتر است، شاهد بهبود
تنوع زیستی خواهیم بود، میافزاید: در مناطق چهارگانه استان همکاری مردم
موجب شده که جمعیت علف خواران مناسب باشد.
این مسئول با اشاره به خسارات زیست‌محیطی مناطق شمالی استان، عنوان
میکند: شدت خشکسالی در مناطق شمالی استان به ویژه شهرستان اردکان (در
پارک ملی سیاهکوه و منطقه دره انجیر) ضربه جبران ناپذیری به منابع ژنی
وارد کرده، اما کمک برخی خیران در کاهش خسارتها موثر بوده است.
وی می‌گوید: به نظر می‌رسد اگر بتوانیم در مناطق چهارگانه کیفیت مناطق
زیستی را در همین سطحی که هست حفظ کنیم و مناطق آزاد و حساس از طریق بخش
خصوصی حفاظت شوند، می توانیم به آینده تنوع زیستی استان امیدوار باشیم.
کاهش خسارت معدنکاری و جادهسازی
اکبری با اشاره به این که معدن کاری و جاده سازی را نمیتوانیم به
عنوان منبع خسارت به تنوع زیستی نادیده بگیریم، بیان میکند: همزمان با
تقویت تنوع زیستی باید برای کاهش این نوع خسارت ها نیز بستر حقوقی فراهم
و چارهای اندیشیده شود.
وی در مورد مناطق چهارگانه استان می گوید: در استان یک اثر طبیعی ملی با
عنوان سرو ابرکوه وجود دارد که یکی از بزرگ‌ترین و پربازدیدترین آثار ملی
کشور محسوب می‌شود.
اکبری ادامه می‌دهد: پارک ملی سیاهکوه در شهرستان اردکان و 2 پناهگاه
حیات وحش دره انجیر در شهرستان اردکان و بوروئیه در شهرستان خاتم قرار
دارند و 4 منطقه حفاظت شده هم شامل سیاهکوه در اردکان، کالمند- بهادران در
مهریز، کوه بافق در بافق و جنگل باغ شادی در خاتم واقع شده است. همچنین 7
منطقه شکارممنوع در استان داریم که در همه شهرستان ها پراکنده‌اند.
تخریب زیستگاهها؛ بلای جان گونههای استان
یک فعال محیط زیست نیز می‌گوید: بیشتر تهدیدهای گونه های در حال انقراض
استان به دلیل تخریب زیستگاه‌هاست به طوری که قبل از تهدیدهایی مانند شکار
غیر قانونی و خشکسالی، مهم ترین عاملی که به گونه های جانوری استان ضربه
میزند تخریب زیستگاه‌های آنهاست.
«مرتضی جعفری» ادامه می‌دهد: بیشترین تاثیر را معدنکاوی و معدنکاری و
در مرحله دوم جادهسازی در این مورد دارند که باعث تخریب زیستگاهها
میشوند که این عوامل سبب از بین رفتن و تهدید گونه های جانوری و گیاهی
استان می‌شود.
وی با بیان این که کمتر از 8 درصد از خاک استان یزد را مناطق حفاظت شده که
تحت مدیریت سازمان محیط زیست هستند تشکیل می دهد، تاکید میکند: باید
از زیستگاهها حفاظت کنیم و از آنجا که در همه مناطق، مجوز معدن و
جادهسازی داده می شود، حداقل کاری که میتوان در این مورد انجام داد
این است که در این مناطق مجوز صادر نشود.
به گفته جعفری، در حالی که یزد در این تخریب پیشتاز است و در مناطق حفاظت
شده مجوز معدن کاری به معادنی که هیچ ارزش اقتصادی‌ای هم ندارند، داده
می شود بهتر است اگر ضرورت دارد معادنی را استخراج کنیم، معادنی باشند
که امتیازاتی هم داشته باشند.
وی در این مورد تصریح میکند: به عبارت دیگر، معادن دارای نقاط مثبتی مانند
ایجاد اشتغال زیاد و دارا بودن ذخیره بالا یا دارای جنبه استراتژیک باید
در این مناطق مجوز بگیرند ولی ایجاد معادنی که 4 یا 5 نفر در آنها مشغول به
کار می شوند و در قلب منطقه حفاظت شده قرار دارند، این مناطق را غیر
قابل کنترل میکنند چرا که کارگر معدن با شکارچی قابل تشخیص نیست و گونه
های جانوری هم به خاطر رفت و آمدها، زاد و ولدی نخواهند داشت که سبب انقراض
این گونه‌ها می شود.
عبور جمعیت یوز ایرانی از خط قرمز
جعفری ادامه می دهد: در حال حاضر یوزپلنگ نه تنها در استان یزد بلکه در
همه جای ایران وضعیت خوبی ندارد، به طوری که 100 درصد در حال انقراض است و
تقریبا جمعیت آن از خط قرمز نیز عبور کرده است.
به گفته وی، پلنگ ایرانی نیز وضعیت مطلوبی ندارد و زیستگاه‌های آهو و جبیر
هم در حال تهدید است. جمعیت هوبره هم با وجود این که در یزد بهتر از استان
های دیگر است، همچنان نیاز به حفاظت دارد.
وی ایجاد مناطق قرق اختصاصی و واگذاری آن به بخش خصوصی را اقدام خوب و
موفقی ارزیابی میکند و می‌گوید: در مناطق قرق اختصاصی که در سال های
اخیر اجرا شده است، حیات وحش به وفور دیده می‌شود.
جعفری با بیان این که در این مناطق در مرحله اول مدیریت حفاظت با نظارت
سازمان محیط زیست و در مرحله بعد پروانه شکار با نظارت سازمان صادر می
شود، می افزاید: این کار در زمانهای قدیم و صدها سال قبل که هنوز سازمان
حفاظت محیط زیست وجود نداشت، هم وجود داشته است.
به گفته وی، در آن دوران نیز هر منطقه تحت مدیریت مردم همان منطقه قرار
داشته و از سوی مردم حفاظت و مدیریت می شده است و افراد غریبه حق شکار
در این مناطق را نداشتند و شکار حساب شده و نوع آن مشخص بود و افراد ناآشنا
دست به شکار نمیزدند.
10 گونه در خطر انقراض استان
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان با بیان این که اکنون
10 گونه در خطر انقراص در استان یزد داریم، تصریح میکند: یوزپلنگ، گورخر،
گربه پالاس، گربه شنی، شاه روباه، عقاب طلایی و شاهی، بحری، بالابان و
هوبره این گونه را تشکیل می دهند.
«حسن اکبری» ادامه می‌دهد: گونههای جانوری مانند جبیر، کاراکال، آهو،
قوچ و میش و شاه روباه نیز از پستانداران در معرض خطر استان و پرندگانی مثل
بالابان، بحری و هوبره و از خزندگان نیز بزمچه بیابانی در استان در معرض
خطر انقراض هستند.
وی اظهار میکند: بعضی از این گونه‌ها در بیشتر شهرستانهای استان زیست
میکنند به طوری که گونههایی مانند هوبره، کارال، بالابان و بحری در بعضی
از شهرستان ها وجود دارند ولیکن آهو فقط در منطقه کالمند- بهادران
مهریز دیده شده است.