(صالح مستوفیان)
بالاخره فرصتی دست داد تا از قافله جشنواره فجر و بچه های تهروون عقب نیفتم و در سردترین غروب زمستان امسال, نظاره گر فیلم "مادری" باشم. فیلمی که یزدی بودن کارگردان و لوکیشن هایش انگیزه مضاعفی شد تا از میان چند فیلم دیگر انتخابش کنم. به نظرم "مادری" را باید از دو منظر مورد بحث قرار داد. نگاه اول مشخصا ارتباطی به ساخت و پرداخت فیلم به عنوان یک اثر خلق شده سینمایی ندارد و عمدتا سازنده آن و خاستگاه فیلم مدنظر قرار می گیرد. نگاه دوم نقد سینمایی و ماهوی فیلم است که در یک جمله می توان گفت: " مادری فیلم بسیار ضعیف و در حد یک فاجعه است."
1- فیلم "مادری" را رقیه توکلی به عنوان یک کارگردان جوان و یزدی ساخته که توانسته امسال در بخش اصلی جشنواره فیلم فجر و در رقابت با بزرگان سینما انتخاب شود. این انتخاب زمانی معنادارتر می شود که بدانیم فی المثل فیلمی از خانم تهمینه میلانی پذیرفته نشده است. رقیه توکلی یک کارگردان یزدی است که هرچند دانش آموختگی سینما در تهران بوده اما ساختار سینمای اش در یزد شکل گرفته و بسیاری از آثارش در فیلم کوتاه برگرفته از جغرافیا و فرهنگ این شهر است. بنابراین می توان او را یک کارگردان بومی از لحاظ عقبه و دغدغه دانست که سینمایش جدای از تبار و قصه های شهر آبا و اجدادی نیست و این دلبستگی بسیار ارزشمند و قابل تحسین است. از طرفی دیگر توکلی یک زن هست و قاعدتا رسیدنش به این جایگاه مشقت ها و سختی های دو چندانی برایش داشته و می تواند الگوی دست یافتنی برای سایر بانوان یزدی در عالم هنر و سینما باشد.
فارغ از کیفیت اولین اثر بلند سینمایی توکلی, یعنی فیلم"مادری", حقیقتا بر همگان خصوصا مسئولین فرهنگی استان, اهالی هنر یزد و اصحاب رسانه است که حضور "مادری" در جشنواره فجر و موفقیت توکلی را ارج نهند و از این فرصت برای اعتلای سینما و خروج از انزوا و آماتور بودن هنر هفتم در یزد استفاده کنند و ایمان بیاورند اگر برنامه ریزی مسئولانه و دلسوزانه برای جامعه هنری یزد صورت بگیرد بطور قطع این عرصه از رخوت و تنگ نظری و کشمکش های بیهوده نجات می یابد. باید به رقیه توکلی آفرین فرستاد که با اتکا به جغرافیای آبا و اجدادی و اصالت فرهنگی اش به سراغ اولین فیلم بلند خود رفته است.
2- فیلم "مادری" فیلم بسیار ضعیفی است. شاید اگر به عنوان اولین تجربه کارگردانش به آن بنگریم, این بد بودن قابل توجیه باشد(البته تا حدی) ولی اینکه این فیلم در بخش اصلی جشنواره فجر حضور دارد, انسان را به تعجب و سرگیجه وا می دارد. بزرگترین ضعف این فیلم که به فاجعه می رسد, فیلم نامه ضعیف و آشفته با دیالوگ های نازل است. فیلم کاراکتر یا شخصیت ندارد و شبه شخصیت های فیلم هم در فیلم شکل نمی گیرند و به تماشاگر معرفی نمی شوند. انگار کارگردان شخصیت هایش را بطور کامل رها کرده و متاسفانه زبانش برای تشریح آنها الکن و گنگ است.
رقیه توکلی فیلم ساز با سابقه ای در زمینه فیلم کوتاه است و به نظرم همچنان در آن حال و هوا مانده است. در این فیلم بجای آنکه لوکیشین در خدمت فیلمنامه باشد, فیلم تماما تحت تاثیر لوکیشین محلات قدیمی یزد است. نشان دادن گل درشت بافت سنتی و نماهایی که انگار تعمدا قصد دارد جلوه های زیبای این بافت را نشان دهد تا لوکیشن منطقی فیلم نامه باشند, فیلم را تحت شعاع قرار داده و به یک فیلم تبلیغاتی شبیه کرده است. یعنی داستان در یزد اتفاق نمی افتد بلکه یزد در داستان همه چیز است.
به نظرم کارگردان مانیفستی برای قصه اش ندارد یعنی دقیقا نمی داند در مورد زنان و مردان فیلمش چه می خواهد بگوید. جهان بینی کارگردان شکل نگرفته و به همین دلیل نمی فهمی که "مادری" چه می خواهد بگوید.
اگر این متن طولانی نشده بود می شد ایرادات دیگری از این فیلم گرفت همچون ریتم کند, وجود کاراکترهای فرعی زائد, تبلیغ ناشیانه یک آرایشگاه, بازی های ضعیف, امضای منسوخ شده هیچکاکی و ده ها عیب دیگر. انگار "مادری" یک قسمت از یک سریال چند قسمتی است آن هم یک سریال درجه 3 تلویزیونی. قطعا این فیلم جواب مثبتی از طرف منتقدین نخواهد گرفت و شاید در گیشه شکست بخورد اما امیدوارم خانم توکلی برای کار دومش در سینما بطور جدی به فیلمنامه نویسی توجه کند.