شست فعالان محیط زیست و مسئولان یزد به منظور نجات قنات جهانی حسن‌آباد و رفع نگرانی‌ها در مورد این میراث جهانی برگزار شد. قنات حسن‌آباد یکی از قنوات جهانی استان کویری یزد است قدمت آن را مربوط به دوره میانی اسلامی یعنی قرن هشتم ذکر کرده‌اند. این قنات در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد به همراه ۱۰ قنات دیگر در کشورمان به عنوان بیستمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
قنات مذکور از محدوده کوه‌های غربالبیز در شهرستان مهریز با مادرچاهی به عمق ۴۰ متر سرچشمه گرفته و پس از گذر از باغات شهرستان مهریز از جمله باغ جهانی پهلوانپور تا روستای ده‌نو، حسن‌آباد و مریم‌آباد یزد امتداد می‌یابد.
مظهر آب این قنات در روستای حسن‌آباد مشیر در یزد قرار دارد و در حالی روزگاری شدت آب قنات به حدی بوده که در مسیر خود در حسن آباد حتی یک آسیاب بزرگ را نیز برای تامین آرد مورد نیاز مردم به حرکت درمی‌آورده است ولی این روزها با وجود آبدهی ۱۵۰ لیتر در ثانیه آن علی‌رغم خشکسالی‌ها، در بهترین حالت کمتر از ۲۰ لیتر در ثانیه از آب آن به باغات حسن آباد می‌رسد.
البته اخیراً یک سرمایه‌گذار صنعتی در استان یزد تلاش کرده تا در جهت احیای این قنات و مجموعه‌ای از پایاب و آسیاب آبی آن در منطقه حسن آباد یزد اقدام کند و در این زمینه تاکنون سه میلیارد تومان هزینه کرده است ولی ادامه‌ی کار نیاز به حمایت و انگیزه بخشی مسئولان مربوطه و رفع برخی نگرانی‌ها در مورد این قنات دارد.
«نجمه نادری» مسئول کمیته محیط زیست شهری یزد در این مراسم اظهار کرد: نگرانی‌ها در مورد قنات جهانی حسن آباد از یکسال پیش و به دنبال پلاک‌کوبی باغات توسط سازمان سیما و منظر شهرداری و به دنبال جریات به هم پیوسته باغات و قنوات شکل گرفت.
وی به انتخاب شعار جهانی امسال در موضوع آب براساس آبهای زیرمینی اشاره کرد و افزود: امروز دنیا رویکرد خود را به سمت گنجینه‌های پنهان زیرزمینی سوق داده و جا دارد در شهر قناتها نیز به این موضوع اهتمام ویژه‌ای داشته باشیم.
نادری به اشاره به نگرانی‌های موجود در رابطه با قنوات به ویژه قنات حسن آباد مشیر، تاکید کرد: قنات حسن آباد با توجه به جریان آب در آن می‌تواند یک الگویی برای احیا و حفاظت از سایر قنوات باشد لذا امیدواریم با استفاده از خرد جمعی مسئولان و فعالان زیست محیطی براساس سنت و فرهنگ غنی یزد موانع و نگرانی‌های مربوط به این قنات را مرتع سازیم.
«سید حسین دُرجوش» از فعالان حوزه آب و ایده‌پرداز پویش «آب، صلح و مهرورزی» نیز در این نشست گفت: فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی کشورمان در موضوع آب که روزگاری نماد صلح و مهرورزی بوده، اکنون به دلیل مدیریت‌های اشتباه سالیان اخیر به دلیل بروز اختلافات میان مردم تبدیل شده است.
وی ادامه داد: نگاه ما به بیرون از جغرافیای این مرز و بوم و هیاهوی دنیای غرب به نحوی دانش آموختگان را مبهوت خود کرد که داشته‌هایمان را فراموش کردیم و هر کسی در مقوله دانش به صورت جزیره‌ای ورود کرد ولی امروز خوشحالیم که درس طبیعت ما را دوباره به هوش کرده تا دوباره اندیشیدن را تجربه کنیم.
درجُوش با بیان این که امروز شرمنده دلاورمردانی مانند میرزا عنایت سلطان در برابر حمله محمودافعان به یزد در سالیان دور هستیم که این دیار را با دشواری فراوان در برابر تجاوزگری و ویرانی محفاظت کرد و ما امروز در حوزه قنوات شهری شاهد آشفتگی در این سازه‌های زیرساختی این محدوده زیستی پس از هزارن سال هستیم.
وی معتقد ایت که باید زیرساختهای این سرزمین را ببینیم و با جمیع داشته‌هایمان برای داشتن یک زندگی پایدار تلاش کنیم.
«علیرضا سعدانیه» یکی از اهالی و نماینده کشاورزان منطقه حسن آباد نیز اظهار کرد: حسن‌آباد مشیر اگر به سبک حسن آباد قدیم تبدیل شود، می‌توانند همانند گذشته به عنوان ده بالای یزد شناخته شود.
وی با بیان این که زمانی میزان آبدهی این قنات جهانی ۳۰۰ لیتر در ثانیه بوده است، گفت: الان در مهریز به عنوان سرچشمه قنات آبدهی ۱۵۰ لیتر در ثانیه داریم ولی این میزان در حسن‌آباد یزد به حداکثر ۲۰ لیتر کاهش می‌یابد و این در حالیست که هیچ کسی در مهریز سهمی از آب این قنات ندارد.
این کشاورز حسن‌آبادی عنوان کرد: آب حسن‌آباد زمانی به عنوان حق‌الناس شناخته می‌شد به نحوی که حتی با آن وضو هم نمی‌گرفتند ولی متاسفانه اکنون در مکان‌های مختلف به صورت غیرقانونی و غیرشرعی از آن برداشت می‌کنند.
وی همت مسئولان را لازمه رسیدن آب این قنات به شهر یزد دانست و گفت: متاسفانه امروز برخی اراضی کشاورزی در حسن آباد با پرونده سازی، تغییر کاربری یافته و به همین بهانه نیز چاه کمکی قنات را نیز بدون اطلاع اهالی و کشاورزان، فروخته و به بخش صنعت اختصاص داده‌اند.
البته «نجمه نادری» مسئول محیط زیست شهری در این باره از بازنگری طرج جامع شهری خبر داد و ابراز امیدواری کرد که تغییر کاربری‌ها از سوی شهرداری نیز در این باره مورد بازنگری قرار گیرد.
«ابراهیم کاظم‌نژند» مدیر پایگاه جهانی قنوات ثبت جهانی شده در استان یزد هم با این توضیح که تخصیص اعتبار به دنبال ثبت جهانی یک مکان یک باور کاملا اشتباه است،گفت: ثبت جهانی تنها مکانی است که بتوان از پتانسیل تبلیغاتی آن در سطح جهان بهره گرفته شود.
وی با اشاره به انعقاد تفاهم‌نامه‌ای بین چهار مجموعه وزار ت نیرو، جهادکشاورزی و میراث فرهنگی و نماینده بهره‌برداران قبل از ثبت جهانی قنات حسن آباد، گفت: هر یک از این مجموعه‌ها در قبال قنات و حفظ آن وظایفی را برعهده دارند.
وی در مورد میراث فرهنگی گفت: میراث تنها وظیفه حفاظت از حریم قنوات ثبت جهانی را برعهده دارد و تاکنون نیز چندین هزار مترمربع از این حریم‌ها در استان آزادسازی شده که البته این اقدام به میزان اعتباری که در اختیار داریم، بستگی دارد.
کاظم‌نژند از تخصیص اعتباری برای لایروبی قنات حسن آباد با همکاری جهادکشاورزی استان خبر داد و یادآور شد: البته به دلیل خشکی زمین یزد، هدررفت آب در قنوات استان در طول مسیر زیاد شده که در مورد قنات چهانی زارچ با لوله‌های پلیمری این مشکل را تاحدودی مرتفع کردیم و این اقدام را می توان در مورد قنات حسن آباد نیز اعمال کنیم.
«سیدمحمد میرجلیلی» دبیر ستاد مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شهرداری یزد نیز تاکید کرد: متاسفانه در سالهای گذشته در باره اهمیت قنوات در شهر غفلت داشته‌ایم لذا باید بخشی از فعالیتهای کمیته بحران شهرداری به موضوع قنات اختصاص داده شود.
وی با ابراز تاسف از الحاق برخی مناطق روستایی حاشیه شهر به یزد در سالهای گذشته، گفت: اصولاً نیازی به الحاق این روستاها و حذف لکه‌های سبز حاشیه شهر با پیوست آن به شهر نبوده است و امیدواریم از این به بعد و در کمیته‌های شهری این موضوع را مورد اهتمام قرار دهیم.
میرجلیلی با تاکید بر امکان استفاده از پتانسیل قنوات به عنوان ظرفیتی در موضوع پدافند شهری، بر لزوم ایجاد تیم پایش میله‌ها و مسیر قنوات شهر و لحاط آن در سیستم مدیریت شهری و تصمیمات در این حوزه تاکید کرد.
وی به سیل اخیر و ۹۰ مورد نشست زمین در شهر یزد اشاره کرد و گفت: متاسفانه برخی از این نشستها مربوط به میله‌های قنات و برخی هم مرتبط با چاه‌های جذبی بود لذا امیدواریم در تصمیمات آینده شهری به مقوله قنوات توجه جدی‌تری داشته باشیم.
«محمدرضا بابایی» نماینده سرمایه‌گذار احیای قنات جهانی حسن آباد نیز ضمن پاسداشت اقدامات و پیگیری فعالان زیست محیطی، اهمیت حفاظت از آب و خاک را یادآور شد و گفت: فعالان زیست محیطی باید مشکلات در این حوزه را به مسئولان گوشزد کنند و امروز موضوع مربوط به یکی از ارزشمدترین میراث گذشتگان ما یعنی قنات حسن آباد با قدمتی بالغ بر ۱۵۰ سال است.
وی گفت: خوشبختانه یکی از صنعتگران خیرمند در استان به این موضوع ورود کرده است که باید این قبیل اقدامات را پاس بداریم و ضمن حمایت از این اقدامات توسط مسئولان، قدردان شخصیتهای ارزشمندی که همواره در تلاش برای برند کردن نام یزد در سطح جهان هستند، باشیم.
بابایی تاکید کرد: شهرداری رسالت دارد که از ظرفیتهای خود در مناطقی مانند حسن آباد بهره بگیرد و سرمایه‌گذار این بخش که تاکنون سه میلیارد تومان برای آن هزینه کرده را حمایت کنند.
«حسین نوابی» مسئول آب و خاک جهادکشاورزی شهرستان یزد نیز به عنوان سخنران پایانی این نشست عنوان کرد: متاسفانه وضعیت کنونی قنوات ناشی از مجموعه اشتباهات بخشهای مختلف در این رابطه است.
وی متذکر شد: قنوات طی چندین هزار سال گذشته، هیچگاه متولی و نگدارنده دولتی نداشته و همواره مردم آنها را مدیریت می کرده‌اند ولی امروز مشارکت کردن یا نکردن دستگاه‌های دولتی از این بخش، هر کدام یکسری مضرات را برای آنها به همراه دارد.
نوابی گفت: در جریان سیل اخیر، قنوات هم به شهر ضربه زدند و هم در بخشهایی ضربه خوردند و علت اصلی آن نیز رعایت نشدن حریم آنها بود به طوری که در قنات رحمت آباد به هدایت سیل کمک شد ولی در برخی بخشها نیز به دلیل رعایت نشدن و احترام نگذاشتن به قنات و حریم آنها متضرر شدیم.
به گفته وی، بررسی شش ماه قنوات نشان داده که شهرستان یزد به لحاظ طولانی‌ترین، عمیق‌ترین و بیشترین سطج زیر کشت و بیشترین کشاورزان بهره بردار جایگاه ویژه‌ای دارد ولی به دنبال توسعه شهر و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی شهر، مطالبه آب قنوات کاهش یافته و به دنبال آن اعتبار و توجه بخش دولتی به این حوزه در شهر یزد کاهش یافته است.
این مسئول خاطرنشان کرد: البته بر همین اساس نیز ضمن تلاش برای احیای این جایگاه و اهمیت احیای قنوات شهرسنان، موارد را اولویت بندی کردیم تا قنواتی که امکان احیا دارند را در دستور کار قرار دهیم.
وی گفت: در همین راستا استفاده از کارشناسان قدیمی و خبرگان این بخش را در دستو رکار قرار دادیم تا با کمترین هزینه، بهترین اقدامات را در این زمینه داشته باشیم و علاوه بر این نیز از نمایندگان قنوات موفق برای استفاده از تجربیات آنها دعوت کردیم.
نوابی با اشاره به افزایش اعتبارات این بخش با تلاش بر معرفی شهرستان یزد به عنوان قطب قنات استان و مظلومیت آن تا قبل از این نسبت به دیگر شهرستانهای استان، گفت: خوشبختانه طی سه سال گذشته این اعتبار از ۱۰۰ میلیون تومان به دو میلیارد تومان افزایش یافته است ولی هنوز این اعتبار جوابگوی نیاز قنوات شهرستان یزد نیست.
وی در مورد احیای قنات حسن آباد گفت: در بخش اعتباری هر ساله اعتباری برای این قنات منظور شده و طی این چند سال حدود یک میلیارد تومان برای لایروبی آن هزینه شده و امسال هم حدود ۵۰۰ میلیون تومان برای آن منظور کرده‌ایم.
وی استفاده از کارشناسان و خبرگان برای حفظ و احیای قنات و بهینه کردن استفاده از آب قنات و چاه برای اراضی کشاورزی حسن آباد با توجه به کم بودن میزان آب استحصالی آن را از دیگر خدمات جهادکشاورزی شهرستان در مورد این قنات ذکر کرد.
نوابی همچنین اعلام کرد: در حال حاضر نیز آمادگی داریم به ازای هر هکتار ۱۵ میلیون تومان کمک بلاعوض دولتی برای لوله گذاری اراضی کشاورزی منطقه تخصیص دهیم.